На 16 јули 1923, се вселив во „Ексaм прајори“ откако и последниот мајстор заврши со работа. Реставрацијата беше била импозантна задача, зашто од напуштениот куп имаше останато саде една чауреста рушевина; но бидејќи тоа беше било престолнината на моите предци не дадов никаков трошок да ме одврати. Местото не било населено уште од владеењето на Џејмс I, кога трагедија од исклучително одвратна, макар што во најголем дел необјасната, природа го беше сотрела стопанот, пет негови деца и неколку слуги; и го беше истерала под облак на сомнеж и ужас третиот син, мојот директен предок и последниот преживеан од ненавистната лоза. Откако овој единствен наследник бил одречен како убиец, имотот ѝ припаднал на круната, ниту пак обвинетиот човек направил напори да се изоглави од вината или да си го поврати имотот. Потресен од некој ужас поголем од оној на совеста или законот и изразувајќи само трескава желба да го отфрли древното здание од видот и спомените, Волтер де ла Пор, единаесеттиот барон Ексам, пребегнал за Вирџинија и таму го отпочнал семејството кое до наредниот век станало познато како Делапор.
„Ексам прајори“ беше останал ненаселен, макар што покасно доделен на имотите на семејството Норис и доста изучуван поради неговата сперливо композитна архитектура; архитектура која вклучуваше готски кули исправени врз саксонска или романска подструктура, чии темели, пак, беа од уште поран ред или мешавина од редови - римска и дури друидска или домородно камриска, ако имаше вистина во легендите. Овие темели беа мошне своеобразна работа, одошто на едната страна беа споени со самиот варовник на врлината од чијшто раб приоратот надгледуваше една пуста долина три милји западно од селото Анчестер. Архитекти и антиквари обожаваа да ја испитуваат оваа чудна реликвија од заборавени векови, но народот од околијата ја мразеше. Ја беа мразеле стотици години претходно, кога таму живееле моите предци и ја мразеа и сега, со мовот и мувлата на арнисаност врз неа. Не бев ни еден цел ден во Анчестер пред да дознаам дека потекнувам од проколната лоза. А неделава работници го разнесоа „Ексам прајори“ и се зафатени со разгромување на трагите на неговите темели.
Најосновната статистика за мојот бабалак отсекогаш ми беше позната, заедно со фактот дека мојот прв американски предок беше дошол во колониите под чуден облак. Меѓутоа, со подробностите бев потполно незапознат поради начелата на воздржливост кои Делапорови отсекогаш ги негуваа. За разлика од нашите соседи плантажери, ние ретко се фалевме за крстоносни предци или други средовековни или ренесансни херои; ниту пак се предаваа некакви верувања освен она што можеби било запишано во запечатеното плико завештавано уште од пред Граѓанската војна од секој главатар на семејството на неговиот најстар син за посмртно отварање. Славата која ние ја воспевавме беше онаа стекната после преселбата; слава на горда и чесна, макар што по малку здржана и недружељубива вирџиниска лоза.
За време на војната богатството ни секна и целото постоење ни се измени со опожарувањето на Карфакс, нашиот дом на бреговите на реката Џејмс. Дедо ми, човек во години, беше витосал во јангановиот бес, а со него и пликото кои сите нѐ врзуваше за минатото. И денес се сеќавам на тој оган исто како кога го видов тогаш на седум години, со викотниците на федералните војници, вресоците на жените и завивањата и молитвите на црнците. Татко ми служеше војска бранејќи го Ричмонд и по многу формалности јас и мајка ми бевме пренесени преку борбените линии за да му се придружиме. Кога заврши војната сите се преселивме на север, од каде што потекнуваше мајка ми; а јас достигнав машкост, средовечност и најпосле богатство како сталожен Јенки. Ни јас ни татко ми не дознавме што беше содржело нашето наследничко плико и како што се втопував во сивотијата на трговскиот живот во Масачусетс изгубив секаков интерес за мистериите кои очевидно демнеа во дамнините на моето семејно дрво. Да успеев да се посомневам во нивната природа, со сето срце ќе го им оставев „Ексам прајори“ на мовта, лилјаците и пајажините!
Татко ми умре во 1904, без да ни остави некаква порака мене или на син ми, Алфред, момче на десет години без мајка. Ова момче беше оној кој го сврти протокот на семејни информации; зашто иако јас можев да му давам само шеговити претполагања за минатото, тој мене ми пиша за некои многу интересни прародовски легенди кога покасната војна го однесе во Англија во 1917 како воздухопловен офицер. Делапорови наводно имале сликовита и можеби и зловестна историја, зашто некој другар на син ми, капетан Едвард Норис од Кралскиот летечки корпус, домувал близу семејната престолнина во Анчестер и му пренел некои селски суеверија кои малку романописци би можеле да ги надмашат во разузданост и неверодостојност. Самиот Норис, се разбира, не ги сфаќал сериозно, но го забавуваа син ми и беа добар материјал за неговите писма до мене. Овие легенди и преданија беа она што конечно ми го заврте вниманието кон мојата трансатлантиска прадедовина и ме натера да се решам да ја купам и реставрирам семејната престолнина која Норис му ја покажа на Алфред во нејзината сликовита напуштеност и се понуди да му ја договори за изненадувачки разумна сума, зашто токму неговиот чичко бил тогашниот сопственик.
Го купив „Ексам прајори“ во 1918, но вниманието уште веднаш ми беше одвлечено од плановите за реставрирање со враќањето на син ми како осакатен инвалид. За време на двете години кои ги поживеа не мислев на ништо друго освен на грижата за него, ставајќи си ја дури и трговијата под водство на ортаци. Во 1921, наоѓајќи се ужален и без цел, пензиониран индустријалец кого младоста го одминала, се решив да си ги насочам преостанатите години кон новиот имот. Посетувајќи го Анчестер во декември, за домаќин го имав капетан Норис, полникаво, допадливо момче кое многу го беше почитувало син ми и ја обезбедив неговата помош во собирање планови и анегдоти за да ме водат во претстојната реставрација. Самиот „Ексам прајори“ го гледав без некое посебно чувство, само како збрка на климави средовековни рушевини прекриени со лишаи и прошарани небаре саќе со вранови гнезда, страшно квакнати врз стрмнина и соголена од подови или други внатрешни одлики освен камените ѕидови на одделните кули.
Како што постепено го склопував изгледот на зданието како што беше било кога мојот предок го напуштил пред повеќе од три векови, почнав да главам мајстори за обновата. Во секој наврат бев приморан да излегувам надвор од непосредната месност, одошто анчестерските селани имаа скоро неверојатен страв и омраза спрема местото. Овој став беше толку проширен што понекогаш беше споделуван и со некои од работниците дојденци, предизвикувајќи многубројни дезертирања; а се чинеше дека обемот му ги вклучува и приоратот и неговото древно семејство.
Син ми ми имаше кажано дека бил дискретно изопштен за време на неговите посети, бидејќи бил де ла Пор, а сега и самиот се најдов тивко отфрлен од слична причина, сѐ додека не ги убедив селаните колку малку знам за мојата прадедовина. Дури и тогаш мрко не ми сакаа, па морав да ги собирам повеќето од селските верувања преку посредништво на Норис. Она што луѓето можеби не можеа да го простат беше тоа што бев дошол да повратам еден, за нив, толку ненавистен симбол, зашто, рационално или не, „Ексам прајори“ го сметаа за ништо помалку од врталиште на врагови и врколаци.
Сврзувајќи ги сказните кои Норис ми ги собра и дополнувајќи ги со извештаи од неколку фахмани кои ги имаа проучувано рушевините, изведов заклучок дека „Ексам прајори“ се издига врз локалитет на праисториски храм; друидска или преддруидска градба што мора да беше била современик на Стоунхенџ. Во тоа дека неописливи обреди биле тука славени, малкумина се сомневаа; и имаше непријатни сказни за пренесување на овие обреди во обожавањето на Кибела кое Римјаните го имаа донесено. Записи кои сѐ уште беа видливи во подподрумот содржеа непогрешливи букви како „ДИВ … ОПС … МАГНА. МАТ …“, знакот на Магна Матер чие мрачно обожавање некогаш било залудно забрането за римски граѓани. Анчестер беше бил логор на третата августинијанска легија, за што сведочат многу останки и се велеше дека храмот на Кибела бил сјајен и претекувал од идолопоклоници кои изведувале безимени чинодејства по заповед на фригиски свештеник. Сказните придодаваа дека падот на старата религија не ги прекинал оргиите во храмот, туку дека свештениците и понатаму живееле низ новата вера без вистинки да се променат. Исто така се велеше и дека обредите не ги снемало заедно со римската моќ и дека некои од саксонците придале на она што останало од храмот и му го дале основниот контур кој потоа го беше задржал, правејќи го средиште на култ од кој пола хептархија се плашела. Во околу 1000 н.е. местото е споменато во еден летопис како содржаен камен приорат и дом на чуден и моќен монашки ред, опкружен со пространи градини на коишто не им требале ѕидини за да ги одвратат преплашените мештани. Данците никогаш не го уништиле, макар што по норманското освојување сигурно бил извонредно опаднат; зашто немало пречка кога Хенри Трети му го доделил имотот на мојот предок Жилбер де ла Пор, првиот барон Ексам, во 1261.
За моето семејство пред овој датум нема лоши муабети, но нешто чудно мора да се случило тогаш. Во еден летопис има упат кон де ла Порови како „проколнати од Господ“ во 1307, а во селските легенди и преданија се зборуваше саде за злобен и трескав страв од замокот кој бил кренат врз темелите на стариот храм и приорат. Вечерните приказни беа со најгрозоморен крој и беа уште позастрашувачки поради нивната исплашена воздржливост и маглива затаеност. Ги претставуваа моите предци како раса на наследни демони во споредба со коишто Жил де Ре и маркизот де Сад би се виделе како баш-аџамии и шепотливо загатнуваа кон нивната одговорност за повремените исчезнувања на селани долж неколку поколенија.
Најлошите ликови наводно биле бароните и нивните директни наследници; или барем, најмногу се шепотеше за нив. Ако бил со поздрава наклонетост, се велеше, наследникот рано и мистериозно умирал за да направи место за друг потипичен ластар. Се чинеше дека има некаков внатрешен култ во семејството, со којшто заседаваше главата на куќата и понекогаш беше затворен освен за неколку членови. Нарав наместо бабалак очевидно била основата на овој култ, зашто во него беа примени и неколкумина што преку брак беа влегле во семејството. Леди Маргарет Тревор од Корнвол, жената на Годфри, вториот син на петтиот барон, беше станата омилена караконџулка за децата низ целата околија и демонската хероина на една особено ужасна балада што сѐ уште не е заборавена близу велшката граница. Исто така зачувана во баладна форма, макар што неотсликувајќи ја истата идеја, е одвратната сказна за леди Мери де ла Пор, која набрзо по венчавката со ерлот од Шрусфилд, била убиена од него и неговата мајка, по што и двајцата крвници биле искупени од гревот и благословени од свештеникот на којшто му го признале она што не се осмелиле да му го повторат на светот.
Овие митови и балади, колку и да беа типични за груби суеверија, многу ми будеа одбивност. Нивната настојчивост и нивната употреба за една толку долга низа на моите предци, особено ме нервираа; додека бедењето за чудовишни навики непријатно потсеќаше на единствениот познат скандал на моите непосредни предци - случајот со мојот роднина, младиот Рендолф Делапор од Карфeкс, кој замина меѓу црнците и стана вуду свештеник откако се врати од Мексиканската војна.
Многу помалку бев вознемирен од помагливите сказни за лелеци и завивања во јаловата, ветровита долина под варовничкиот гребен; за гробарски смрдеи по пролетните дождови; за распретаното, цивкаво бело нешто врз коешто коњот на сер Џон Клејв згазнал некоја вечер во некое осамено поле; и за слугата кој полудел од нешто што видел во приоратот среде бел ден. Овие нешта беа излитени сенишни преданија, а јас во тоа време бев изразен скептик. Извештаите за исчезнати селани беа помалку занемарливи, макар што не беа особено значајни со оглед на средовековните обичаи. Радознала љубопитност значело смрт и баеги отсечени глава биле јавно изложени на бастионите - сега истружени - околу „Ексам прајори“.
Неколку од сказните беа прекумерно сликовити и направија да ми е криво што немав учено повеќе компаративна митологија во младоста. Постоеше, на пример, верување дека свита на лилјакокрилни ѓаволи секоја вечер одржувале вештерски шабати во приоратот - свита чија прехрана би можела да ја објасни несразмерната обилност на коренестиот зеленчук растен во масивните градини. И најживописна од сите, беше драматичната епопеја за стаорците - расприпканата војска на одбивни штетници којашто се беше излила од замокот три месеци по трагедијата која го осудила на напуштеност - мршавата, валкана, прегладнета војска којашто беше збришала сѐ пред себе и проголтала живина, мачки, пци, свињи, овци и дури и две страдни човечки суштества пред да ѝ се истроши јароста. Околу таа незаборавна глодарска војска кружеше еден засебен циклус на митови, зашто се имаше раштркано низ селските домови и донесено клетви и ужас со своето врвење.
Такви преданија ме имаа кајдисано додека туркав да се заврши, со старечка непопустливост, работата за реставрирање на мојот прародовски дом. Не смее ни за миг да се помисли дека овие сказни ја обликуваа мојата главна душевна околина. Од друга страна, постојано бев фален и охрабруван од капетан Норис и од антикварите кои ме опкружуваа и ми помагаа. Кога задачата беше исполнета, две години по нејзиниот почеток, се испулив кон големите соби, ламперисаните ѕидови, засводените тавани, прозорските шпросни и широките скалишта со гордост којашто целосно надоместуваше за грамадниот трошок на реставрацијата. Секоја особина на средниот век беше очиклено репродуцирана и новите делови совршено се претопуваа во првобитните ѕидови и темели. Престолнината на моите дедовци беше готова и се нетрпение чекав да најпосле го искупам околниот углед на лозата којашто завршуваше со мене. Намеравав трајно да се сместам тука и да докажам дека ако сум де ла Пор (зашто ја бев присвоил првичната форма на името) не значи дека сум и враг. Удобноста можеби ми беше ојачана од фактот што и покрај тоа што „Ексам прајори“ беше опремен средовековно, покуќнината всушност беше потполно нова и незаразена ни од стари штетници ни од стари духови.
Како што веќе кажав, се вселив на 16 јули, 1923. Домаќинството ми се состоеше од седум слуги и девет мачки, од коишто вториве ми се особено драги животинки. Мојот најстар мачор „Арапин“, имаше седум години и имаше дојдено со мене од мојот дом во Болтон, Масачусетс; другите ги бев накалапил додека живеев со семејството на капетан Норис за време на реставрацијата на приоратот. Пет дена рутината ни врвеше во крајнo спокојство, а јас најчесто си го пополнував времето со узаконување на стари семeјни податоци. Дотогаш имав добиено некои доста подробни извештаи за последната трагедија и бегствота на Волтер де ла Пор, за кои слутев дека се веројатната содржина на наследниот документ изгубен во пожарот во Карфакс. Се чинеше дека мојот предок бил ненапразно обвинет дека ги убил на спиење сите членови на неговото домаќинство, освен четири слуги соучесници, две недели по некое потресно откритие кое целосно му го променило однесувањето, но коешто, освен преку гатнувања, не го споделил со никој освен можеби со слугите кои му помогнале и потоа избегале надвор од дофат.
Овој умислен колеж, кој вклучуваше татко, тројца браќа и две сестри, во главно беше оправдан од селаните и толку ноншарлантно обработен од законот што престапникот избегал за Вирџинија уважен, неповреден и неприкриен; а општиот прошепотен став бил дека ја куртулисал земјата од клетва од памтивек. Какво откритие беше поттикнало еден толку страшен чин, едвај можев и да претположам. Волтер де ла Пор сигурно со години ги знаел зловестните сказни за своето семејство, така што овој материјал не би можел да му има разбудено некаков пресен порив. Дали можеби посведочил некаков одбивен древен обред или налетал на некој стравотен и разоткривачки симбол во приоратот или неговата непосредна близина? Во Англија имал углед на срамежлив, кроток млад човек. Во Вирџинија не се чинел отрпнат или огорчен, туку повеќе исцрпен и тревожлив. Беше споменат во дневникот на еден друг благородник-авантурист, Франсис Харли од Белвју, како човек со ненадмашена праведливост, чест и обѕир.
На 22 јули се случи првиот инцидент кој, иако тогаш лесно занемарен, доби противприродно значење во однос на некои покасни настани. Беше толку едноставен да би бил скоро занемарлив и немаше шанса да биде забележан со оглед на околностите; зашто мора да си споменеме дека одошто бев во градба што беше сосема пресна и нова освен ѕидовите и опкружен со добро урамнотежена послуга на прислужници, апсурдно ќе беше да чувствувам растревоженост и покрај месноста. Она што покасно си го споменував беше само следново - дека мојот црн мачор чиј табиет ми е толку познат беше несомнено на штрек и немирен до степен кој беше сосема невообичаен за неговиот природен нарав. Луташе од соба до соба, неспокоен и вознемирен и постојано душкаше по ѕидовите кои беа дел од старата готска структура. Сфаќам колку банално звучи ова - како задолжителното куче во приказни за духови, кое секогаш ‘рже пред стопанот да ја здогледа провидната фигура - а сепак не можам согласно да го потиснам.
Наредниот ден слуга ми се пожали од неспокојноста на сите мачки во куќата. Ми пријде во работната соба, високотаванска западна одаја на вториот спрат, со крстести сводови, паноа од црн даб и троен готски прозорец кој гледаше кон варовничкиот гребен и пустата долина; и дури и како што зборуваше ја видов ќумур-црната форма на Арапин како се прикрадува долж западниот ѕид и гребе по новите паноа кои го обложуваа древниот камен. Му кажав на човекот дека сигурно има некоја своеобразна миризба или излив од стариот каменорез, неосетлив за човечки сетила, но кој ги погодува префинетите органи на мачките дури и преку новата дрвенарија. Навистина верував дека беше така и кога човекот упати на присуство на глувци или стаорци, му споменав дека тука веќе триста години кај немало стаорци и дека дури ни полски глувци од околните ниви не би можеле да се најдат во овие високи ѕидови, каде што никој никогаш не ги видел да имаат залутано. Тоа попладне му појдов на гости на капетан Норис кој ме увери дека би било мошне неверојатно полски глувци да го имаат запоседнато приоратот на толку ненадеен и дотогаш нечуен начин.
Таа вечер, ослободувајќи го валетот како и секогаш, си легнав во одајата во западната кула која ја имав избрано за своја, до која се стигаше од работната соба преку едно камено скалиште и кратка галерија - едното делумно древно, другата целосно реставрирана. Собата беше кружна, многу висока и без ламперија, со обесен миндер кој лично го имав избрано во Лондон. Бидејќи Арапин беше со мене, ја затворив тешката готска врата и си легнав под светлината на електричните светилки кои толку вешто имитираа свеќи, на крај гасејќи го светлото и потонувајќи врз изрезбарениот кревет со балдахин, со стариот мачор на неговото навикнато место врз моите стапала. Не ги повлеков завесите, туку се испулив кон тесниот северен прозорец кој ми беше отспротива. Имаше навестување за аурора на небото и деликатните орнаменти на прозорецот пријатно се оцртуваа.
Сигурно имав заспано без да сетам по некое време, зашто си приспомнувам за јасно чувство на излегување од чудни соништа, кога мачорот насилно срипа од спокојната положба. Го видов на бледата аурорна светливост, со испружена глава нанапред, предни нозе на моите зглобови, а задни нозе истегнати наназад. Напнато гледаше во некоја точка на ѕидот малку поназапад од прозорецот, точка која за моето око не беше со ништо впечатлива, но кон којашто сега ми беше насочено целото внимание. И како што гледав, знаев дека Арапин не е попусто возбуден. Дали миндерот навистина се помрдна не би можел да кажам. Мислам дека се помрдна, многу малку. Но она во коешто можам да се заколнам е дека зад него чув тивко, јасно растрчување небаре на стаорци или глувци. Уште истиот миг мачорот бодро срипа фрлајќи се врз провиснатата таписерија, симнувајќи го погодениот дел врз подот со својата тежина и откривајќи влажен, древен камен ѕид, закрпен ваму-таму од мајсторите и без никакви траги од глодарски напасници. Арапин се растрчуваше нагоре-надолу по подот крај овој дел од ѕидот, гребејќи го паднатиот миндер и чинејќи се напати како да сака да ја протне шепата помеѓу ѕидот и дабовиот под. Не пронајде ништо и по некое време изморено се врати на неговото место врз моите стапала. Не се помрднав, но таа вечер веќе не заспав.
Изутрината ги испрашав сите слуги и дознав дека никој не беше забележал нешто необично, освен тоа што готвачката се сеќаваше на постапките на некој мачор што ѝ лежел на прозорец. Мачорот вреснала во некој непознат час на ноќта будејќи ја готвачката токму навреме за да го види како одлучно се втурнува низ отворената врата прудолу по скалите. Пладнето го поминав во дремење, а попладне повторно му појдов на гости на капетан Норис, кој стана прекумерно заинтересиран за она што му го кажав. Несекојдневните случки - толку мали, а толку своевидни - му го потхранија осетот за сликовитост и му изнудија неколку присеќавања на околни преданија за духови. Бевме искрено обезумени од присуството на стаорци и Норис ми позајми неколку стапици и бакарен ацетоарсен, кои кога се вратив им ги дадов на слугите да ги постават на стратешки места.
Си легнав порано, одошто многу ми се спиеше, но бев тормозен од соништа од најужасен тип. Се чинеше како да гледам прудолу од огромна височина врз самрачна шуплина, до колена полна со гнасотилук, каде што еден белобрад демонски свињар тераше со стапот стадо од габосани, млитави ѕверки чиј изглед ме исполни со неизустлив презир. Тогаш, кога свињарот запре и задрема среде работа, грамаден рој стаорци се истури од смрдливиот понор и фати да ги јаде и ѕверките и човекот.
Од оваа стравотна глетка бев нагло разбуден од движењето на Арапин, кој беше спиел врз моите стапала како и обично. Овој пат не мораше да се запрашувам кој е врутокот на неговото ‘ржење и саскање и на стравот кој го натера да ми ги зарие канџите во зглобот, несвесен за нивниот учинок; зашто на секоја страна од одајата ѕидовите беа оживеани од гаден звук - штетничкото влечкање на прегладнети, џиновски стаорци. Сега немаше аурора да ја покаже состојбата на миндерот - чијшто паднат дел пак беше наместен - но не ми беше страв до толку за да не пуштам светло.
Штом жарилките бликнаа во сјај видов одвратно тресење по целата таписерија, кое правеше да сперливестите дезени изведуваат своеобразен танц на смртта. Ова движење исчезна скоро веднаш, а со него и звукот. Рипајќи од кревет, збрцав во миндерот со долгата рачка на мангалот за греење постела кој ми беше потпрен во близина и подигнав еден дел да видам што има зад него. Немаше ништо освен закрпениот камен ѕид и дури и мачорот го имаше изгубено напнатото согледување на абнормални присуства. Кога ја испитав кружната стапица која беше ставена во собата, видов дека сите врати се спуштени, макар што немаше ни трага од она што се фатило и што избегало.
Понатамошно спиење не доаѓаше предвид, па така, палејќи свеќа, ја отворив вратата и излегов во галеријата кон скалите на мојата работна соба, со Арапин зад петите. Меѓутоа пред да стигнеме до камените скали мачката се втурна пред мене и ја снема прудолу по древното скалиште. Додека јас самиот слегував по скалите, одеднаш станав свесен за звуци од големата соба под мене; звуци чија природа беше непогрешлива. Sидовите со дабови паноа беа оживеани од стаорци, припкајќи се и валајќи се, додека Арапин јуреше наоколу со јарост на обезглавен ловец. Кога стигнав до дното приклучив светло, кое овој пат не направи да вревата стивне. Стаорците продолжија да се бунтуваат во стампедо со толкава сила и одредливост што најпосле на нивните движења можев да им доделам конкретна насока. Овие суштества, во навидум неисцрпен број, беа зафатени со некаква импозантна преселба од незамисливи височини до длабочини замисливо или незамисливо под мене.
Потоа слушнав стапалки во ходникот и уште истиот миг двајца слуги влегоа туркајќи ја масивната врата. Ја пребаруваа куќата да најдат некој непознат извор на вознемирување кој ги беше втурнал сите мачки во раз’ржана паника и ги натерал стрмоглаво да се нурнат прудолу по неколку скалишта и да чучнат, кенкајќи, пред затворената врата на подподрумот. Ги прашав дали ги беа чуле стаорците, но одговорот им беше одречен. И кога се завртев да им го насочам вниманието кон звуците во паноата, сфатив дека вревата беше прекинала. Заедно со двајцата слуги, слегов долу до вратата на подподрумот, но мачките веќе се имаа раштркано. Се решив покасно да ја истражам костурницата под мене, но тогаш само направив обиколка на стапиците. Сите беа спуштени, но сите беа незафатени. Откако се уверив дека никој не ги беше чул стаорците освен мачките и јас, преседов во работната соба до утрото; длабоко замислен и споменувајќи си ја секоја одломка на легендите кои ги бев обелоденил во врска со градбата во која се имав вселено.
Претпладнето поспав малку, спружен во единствениот удобен стол во библиотеката којшто мојот средовековен стил на покуќнина дозволуваше да се пренебрегне. Покасно му се јавив по телефон на капетан Норис, кој дојде и ми помогна да го истражам подподрумот. Апсолутно ништо неумесно не беше пронајдено, макар што не можевме да си ја потиснеме еуфоријата од сознанието дека овој темник бил изграден од римски раце. Секој низок свод и масивен столб беше римски - не унакажаниот романски стил на неспретните Саксонци, туку трезвениот и складен класицизам на добата на Цезарите; ѕидовите вистински изобилуваа со записи познати на антикварите кои повеќекратно го имаа истражувано местото - работи како „П.ГЕТАЈ. ПРОП … ТЕМП … ДОНА …“ и „Л. ПРАЈК … ВС … ПОНТИФИ … АТИС …“
Од упатот кон Атис ми полазија морници, зашто го имав читано Катул и знаев по нешто од одвратните обреди на Источниот бог, чие обожавање беше толку смешано со она на Кибела. Норис и јас, на светлината на фенерите, се обидевме да ги протолкуваме несекојдневните и скоро истружени дезени врз извесни неправилно правоаголни камени блокови кои во главно личеа како олтари, но не можевме да излеземе на крај со нив. Се сеќававме дека една од шарите, некакво сонце со зраци, беше сметана од познавачи дека наведува на неримско потекло, укажувајќи дека овие олтари биле само наследени од римските свештеници од некој постар и можеби домороден храм на истиот локалитет. На некои од овие блокови имаше кафеави флеки кои ме задумаа. Најголемиот, во средината на собата, имаше извесни одлики на горната површина кои наведуваа на поврзаност со оган - најверојатно горење на жртви.
Такви глетки нѐ чекаа во таа костурница пред чија врата мачките виеја и каде што јас и Норис одлучивме да ја поминеме ноќта. Дивани беа донесени од слугите, на кои им беше кажано да ги занемарат можните ноќни постапки на мачките и Арапин му беше дадено да остане колку за помош толку и за друштво. Решивме цврсто да ја затвориме големата дабова врата - современа реплика со зарези за провев - и откако ја завршивме таа работа, си легнавме со сѐ уште запалени фенери да видиме што ќе бидне.
Темникот беше многу длабоко под темелите на приоратот и несомнено беше во срцето на страните на свиснатиот варовнички гребен кој ја надгледуваше пустата долина. Во тоа дека беше бил целта на гунгулата необјасливи стаорци воопшто не се сомневав, макар што зошто, не можев да одгатнам. Како што лежевме во исчекување, бдеењето ми беше повремено измешано со полуоблични соништа од коишто немирните движења на мачката врз моите стапала ме скориваа. Тие соништа не беа угодни, туку ужасно слични со оние кои ги имав претходната вечер. Повторно ја видов самрачната шуплина и свињарот со неговите неспоменливи габосани ѕверки кои се кашкаа во гнасотилук и како што ги гледав тие створови, се чинеа сѐ поблизу и појасни - толку јасни што можев скоро да им ги забележам и одликите. И потоа навистина ги забележав млитавите одлики на една од нив - и се разбудив со таков вресок што Арапин срипа, а капетан Норис кој немаше заспано, слатко се изнасмеа. Норис може и повеќе ќе се засмееше - или можеби помалку - ако знаеше што ме беше натерало да вреснам. Но и самиот не се сеќавав, сѐ до покасно. Крајниот ужас често го вкочанува сеќавањето во чин на милост.
Норис ме разбуди кога започна феноменот. Бев изваден од истиот стравотен сон од неговото нежно тресење и терање да ги слушам мачките. А имаше и што да се чуе, зашто зад затворената врата на челото на камените скали имаше опиплив кошмар на мачкино врескање и гребење, додека Арапин, не водејќи сметка за неговите роднини надвор, возбудено трчаше околу голите камени ѕидови во коишто го чув истиот џагор на растрчани стаорци кој ме беше измачувал претходната вечер.
Преизразен ужас ми се крена тогаш во душата зашто ова беа аномалии кои со ништо обично не можеа јасно да се објаснат. Стаорците, ако не беа суштества на некое лудило кое го делев само со мачките, сигурно копаа и се лизгаа во римските ѕидови кои ги мислев дека се од чисти варовнички блокови… освен ако влијанието на водата низ повеќе од седумнаесет векови не беше разјало змијулести тунели кои глодарските тела ги беа разрониле и прошириле… Но дури и со тоа, призрачниот ужас не беше намален; зошто ако ова беа живи штетници како Норис не го слушаше нивното одвратно вревење? Зошто ме тераше да го гледам Арапин и да ги слушам мачките надвор и зошто нагаѓаше нашироко и напразно што би можело да ги дразни?
Додека стигнав да му раскажам, колку што можев порационално, што ми се чинеше дека слушам, ушите ми го фатија последниот едвај чуен впечаток на растрчување; кое се имаше повлечено уште подолу, длабоко под овој најдлабок подподрум додека не ми се виде како сиот гребен одоздола да е продупен од расшетани стаорци. Норис не беше толку скептичен колку што сметав, туку се чинеше длабоко трогнат. Ми даде знак да забележам како мачките пред вратата беа престанале да галамат, небаре се помириле со тоа дека стаорците ги снемало; додека на Арапин му дојде налет на обновен немир и трескавично гребеше по дното на големиот камен олтар во центарот на собата, кој беше поблиску до диванот на Норис отколку до мојот.
Сега веќе стравот од непознатото ми беше многу голем. Нешто запрепастувачко се имаше случено и видов дека капетан Норис, помлад, погарабитен и несомнено поматеријалистички човек, беше погоден исто онолку колку и јас - можеби поради неговата животна и интимна запознатост со околните легенди. Во тој момент не можевме да направиме ништо освен да гледаме во црниот мачор кој со опаѓачки жар гребеше по основата на олтарот, повремено погледнувајќи нагоре и мјаукајќи ми на оној убедлив начин кој го користеше кога сакаше да му завршам некоја работа.
Норис сега принесе фенер близу олтарот и го испита местото каде што Арапин се гребеше; тивко клечејќи и стружејќи ги лишаите од долги векови кои го спојуваа масивниот предримски блок со подот поплочен со мозаици. Ништо не најде и сакаше да ја напушти задачата кога забележав банална случајност од која ме полазија морници и покрај тоа што не наведуваше на ништо повеќе од она што дотогаш си го имав замислено. Му кажав на Норис и и двајцата погледнавме кон таа скоро незабележлива пројава со смрамореност на восхитено откритие и признание. Беше само ова - пламенот на фенерот поставен близу олтарот леко, но непогрешливо трепереше од воздушен провев под чие влијание дотогаш не беше изложен и кој неспорно доаѓаше од процепот помеѓу подот и олтарот каде што Норис ги стружеше лишаите.
Остатокот од ноќта го поминавме во болскотливо осветлената работна соба, нервозно разговарајќи за што да правиме следно. Откритието дека некој темник подлабок од најдлабокиот познат римски каменорез лежи под овој проколнат куп - некој темник непредвиден од љубопитните антиквари на три векови - ќе беше доволно да нѐ возбуди и без позадина на зловесност. Но со оглед на работите, восхитот беше двоен; и седевме думајќи се дали да ја напуштиме истрагата и засекогаш да го арнисаме приоратот од суеверна претпазливост, или да му угодиме на чувството за доживување и да се одважиме против какви и да било ужасии кои би нѐ чекале во непознатите длабини. До изутрината направивме компромис и решивме да појдеме во Лондон и собереме група археолози и научници кадри да се справат со мистеријата. Треба да се спомене дека пред да го напуштиме подподрумот залудно се обидовме да го помрднеме средишниот олтар кој го признавме за порта до нова јама на безимен страв. Какви тајни би разотворила таа порта, помудри луѓе од нас ќе мораа да откријат.
За време на многуте денови во Лондон капетан Норис и јас им ги претставивме нашите факти, претполагања и анегдотни легенди на пет престижни стручњаци, од коишто сите беа луѓе на кои можеше да им се верува дека ќе ги почитуваат семејните откритија кои идните истражувања би можеле да ги разоткријат. Увидовме дека повеќето од нив не беа склони кон подбив, туку силно заинтересирани и искрено сочувствителни. Нема никаква потреба да се именуваат сите, но можам да кажам дека го вклучуваа сер Вилијам Бринтон, чии ископи во Троада го возбудија поголемиот дел од светот во нивно време. Додека се качувавме на возот за Анчестер се почувствував исправен пред работ на стравотни откровенија, осет означен од расположението на ужаленост меѓу многу американци поради неочекуваната смрт на претседателот на другата страна на светот.
Вечерта на 7 август стигнавме во „Ексам прајори“ каде што слугите ме уверија дека ништо невообичаено се немаше случено. Мачките, дури и стариот Арапин, биле совршено сталожени; и сите стапици во куќата биле невознемирени. Требаше да почнеме со истрагата наредниот ден, во претстојност на којшто им доделив лагодни соби на сите мои гости. Јас самиот си легнав во мојата стара одаја во кулата, со Арапин врз моите стапала. Бргу заспав, но одвратни сништа ме кајдисаа. Ми се виде слика на римска гозба како онаа на Трималхио, со некоја ужасија во покриен послужавник. Тогаш дојде таа клета, повторена сцена со свињарот и неговиот валкан крдак во самрачната шуплина. Но кога се разбудив веќе сосема беше разденето, со обични звуци низ долниот дел на куќата. Стаорците, живи или призрачни, не ме беа измачувале; а Арапин мирно спиеше. Кога се симнав, увидов дека истото спокојство владее насекаде; состојба којашто еден од собраните фахмани - човек по име Торнтон, посветен на душевното - мошне апсурдно ја препишуваше на фактот дека сега ми било покажано она што некои извесни сили сакале да ми го покажат.
Сега сѐ беше спремно, и во 11 часот претпладне, целата наша група од седум души, носејќи јаки електрични рефлектори и орудија за ископ, се спушти до подподрумот и ја замандаливме вратата зад нас. Арапин беше со нас, зашто истражувачите не најдоа разлог да му ја кудат раздразливоста, а всушност беа и настојчиви да биде присутен во случај на незнајни глодарски пројави. Римските записи и дезените на непознатиот олтар ги испитавме само накратко, зашто тројца од фахманите веќе ги имаа видено и сите ги знаеја нивните особености. Врховно внимание му беше посветено на средишниот олтар и за помалку од час сер Вилијам Бринтон го имаше навалено на задната страна, урамнотежен од некој непознат вид на противтежа.
Пред нас сега се разоткри еден таков ужас што ќе нѐ совладаше да не бевме подготвени. Низ еден скоро квадратен отвор во поплочениот под, спрострен врз камено скалиште чија излижаност беше толку грамадна што едвај беше повеќе од навалена рамнина во средината, имаше грозоморен збир на човечки или получовечки коски. Тие кои си ја имаа задржано уредбата на костури покажуваа став на паничен страв и врз сите имаше траги од глодарско гризење. Черепите означуваа ништо помалку од краен идиотизам, кретенизам или првобитно полумајмунство. Над пеколно натрупаните скали се свиваше премин кон долу, навидум издлабен во самата карпа, кој спроведуваше некаква воздушна струја. Струјата не беше ненадеен и дегутантен налет како од затворен темник, туку студено ветре со мала свежина. Не запревме за долго, туку треперејќи започнавме да си расчистуваме пат по скалите. Тогаш се случи да сер Вилијам, испитувајќи ги изделканите ѕидови, го донесе несекојдневниот заклучок дека преминот, според насоката на длабежите, мора да бил издлабен одоздола.
Сега мора да сум многу одмерен и да си припазам на зборот.
Откако пооравме неколку чекори низ изглоданите коски видовме дека пред нас има светлина; не мистична светлозрачност, туку пропуштена дневна светлина која не можеше да доаѓа од друго место освен од непознати расцепи во гребенот кој ја надгледуваше пустата долина. Тоа дека такви расцепи го беа избегнале надворешното внимание и не беше баш бележито, зашто не само што долината беше потполно ненаселена, туку гребенот беше толку висок и свиснат што само аеронаут би можел подробно да ги проучи неговите страни. По само неколку чекори здивовите ни беа буквално грабнати од грло од она што го видовме, толку буквално што Торнтон, душевниот истражувач, се онесвести во рацете на замајаниот човек што стоеше зад него. Норис, чие полникаво лице беше потполно бело и млитаво, само испушти неразбирлив крик; а она што јас го направив мислам дека беше да збивнам или просаскам и да си ги покријам очите. Човекот зад мене - единствениот во трупата кој беше постар од мене - крекна едно излитено „Господе!“ со најраспуканиот глас што го имав чуено. Од седумте образовани мажи, само сер Вилијам Бринтон остана прибран; што беше за пофалба особено бидејќи тој ја водеше трупата и сигурно прв ја имаше видено глетката.
Беше самрачна шуплина со огромна висина, која се протегаше подалеку одошто ни гледаа очите; подземен свет на безгранична мистерија и ужасно укажување. Имаше градби и други архитектонски останки - во еден ужаснат поглед видов бизарен распоред на хумки, дивјачки круг на монолити, нискокуполна римска рушевина, распослан саксонски куп и раноанглиско здание од дрво - но сите овие беа засенети од гробождерната приредба претставена од општата површина на земјата. Околу скалите се простираа далечни јарди на луд русвај од човечки коски или барем коски онолку човечки колку и оние на скалите. Небаре пенливо море се протегаа, некои распаднати, а други цели и делумно препознатливи како костури; вториве непроменливо во положби на демонијачко беснило или бранејќи се од некоја закана или чипчејќи се за други форми со човекојадна намера.
Кога д-р Траск, антропологот, се наведна да ги класира черепите, најде уназадена мешавина која потполно го обезглави. Во главно беа пониско од пилтдаунскиот човек на скалата на еволуција, но во секој случај беа дефинитивно човечки. Многу беа од повисок ред и многу малку беа черепи на врвно и осетно развиени видови. Сите коски беа изглодани, најмногу од стаорци, но некогаш и од другите од получовечкиот крдак. Помешани со нив имаше и многу дробни коски од стаорци - загинати членови на смртоносната војска која ја затвораше древната епопеја.
Се чудам како му успеа на било кој од нас да преживее и да си го задржи здравиот разум низ тој одвратен ден на откритија. Ни Хофман ни Уисман не би можеле да зачнат поживописно неверојатна сцена, потрескаво одбивна или поготско гротескна од самрачната шуплина низ којашто седуммината се тетеравевме: секој од нас спрепнувајќи се од откровение на откровение и обидувајќи се миговно да не размислува за збиднувањата што триста години или илјада или две или десет илјади години сигурно тука се случувале. Беше претсобје на пеколот и кутриот Торнтон пак се онесвести кога Траск му кажа дека некои од костурните нешта сигурно се имале уназадено во четвороношци низ последните дваесет или повеќе поколенија.
Ужас врз ужас се трупаше како што полека почнавме да ги толкуваме ахритектонските останки. Четвороножните нешта - со повремени подмладоци од двоножната класа - биле чувани во камени трла, од коишто сигурно се пробиле во нивното последно бунило на глад или страв од стаорци. Ги имало во огромни стада, очевидно угоени од коренестиот зеленчук чии останки можеа да се видат како некаква отровна силажа на дното на големи камени корита постари од Рим. Сега знаев зошто моите предци имале толку прекумерни градини - душа би си дал да можам да заборавам! За целта на стадата не морав да се запрашувам.
Сер Вилијам стоејќи со рефлекторот среде римските рушевини, на глас го преведе најпотресниот ритуал кој го имам чуено во животот; и раскажа за исхраната на претпотопниот култ кој свештениците на Кибела го затекнале и го смешале со својот. Норис, макар навикнат на воените ровови, не можеше да оди исправен кога излезе од англиската градба. Беше касапница и кујна - тоа и го очекуваше - но премногу беше да се видат познати англиски орудија во такво место и да се прочитаат графити на познат англиски јазик, некои од коишто беа не постари од 1610. Јас не можев да влезам во таа зграда - таа зграда чии демонски збиднувања беа сопрени единствено од камата на мојот предок Волтер де ла Пор.
Местото каде што се одважив да влезам беше една ниска саксонска градба, чии дабови врати беа паднале и таму најдов ужасна редица од десет камени ќелии со ‘рѓосани решетки. Три беа со населеници, костури од висок ред и на ковчестиот показалец на еден од нив најдов прстен со мојот семеен грб. Сер Вилијам најде темник со далеку постари ќелии под римската капела, но тие ќелии беа празни. Под нив имаше ниска костурница со сандаци со некогашно подредени коски, од коишто некои врз себе имаа ужасни напоредни записи изрезбарени на латински, грчки и јазикот на Фригија. Во меѓувреме, д-р Траск имаше отворено една од праисториските хумки и развидели черепи кои беа само малку почовечки од оние на горила и кои врз себе имаа неописливи идеографски резби. Низ сиот овој ужас мојот мачор нетрогнато војваше. Еднаш го видов чудовишно квакнат врз планина од коски и се запрашав какви ли тајни се кријат зад неговите жолти очи.
Откако се бевме помириле до некој степен со стравотните откровенија на оваа самрачна област - област толку одвратно предвестена од мојот повторен сон - се свртевме кон таа навидум безгранична длабина на полноќната пештера до каде што ни зрак светлина од гребенот не можеше да пробие. Никогаш нема да дознаеме какви безгледни адски светови зјаат зад краткото растојание што го изодевме зашто беше решено дека такви тајни не се добри за човештвото. Но и веднаш до нас имаше што да нѐ обеземе, зашто не бевме изоделе многу кога рефлекторите ја покажаа таа проколната бесконечност на јами во која стаорците се беа гостеле и чиј ненадеен недостиг на надополнување ја беа натерале прегладнетата глодарска војска прво да им се заврти на живите стада на ненахранети нешта, а потоа да избие од приоратот во таа историска оргија на пустош која селаните никогаш нема да ја заборават.
Боже, тие лешинарски црни јами со пресечени, истребени коски и отворени черепи! Тие кошмарни амбиси запушени со питекантропски, келтски, римски и англиски коски на небројни неосветени векови! Некои беа полни, а никој не би можел да каже колку биле длабоки на времето. Други беа сѐ уште безгазерни за нашите рефлектори и населени од неименливи мечти. Што биднало, помислив, со страдните стаорци кои паднале во ваквите стапици среде црнината при нивните трагања низ овој грозоморен Тартар?
Еднаш стапалото ми се лизна близу еден ужасно зјајнат раб и доживеав миг на вртоглав страв. Сигурно долго време бев дремел думајќи се, бидејќи не можев да видам никој од трупата освен полникавиот капетан Норис. Тогаш се чу звук од таа мастилна, безбрежна, долга далечина кој ми се пристори како да го знам; и видов како мојот стар црн мачор претрчува крај мене небаре крилат египетски бог, право во безмерната бездна на непознатото. Но и јас не заостанав, зашто по еден миг веќе немаше сомнеж. Беше устрелното растрчување на тие врагородни стаорци, секогаш во потрага по нови ужасии и решени да ми го водат патот сѐ до тие исцерени пештери на земјиното средиште каде Нјарлатотеп, лудиот безличен бог, слепо завива во мракот на пиштењето на двајца бесформни идиоти свирачи на флејта.
Рефлекторот ми замре, но и понатаму трчав. Чув гласови и кенкања и одеци, но над сѐ се издигаше споро тоа профано, подмолно растрчување, се издигаше споро, се издигаше како вкочанет подуен труп што се издига споро над мрсна река која тече под бескрајни ониксни мостови до црно, гнојно море. Нешто се судри со мене - нешто меко и полникаво. Сигурно беа стаорците; вискозната, пивтиеста, прегладнета војска кои се гостеше со мртвите и живите… А зашто стаорци да не изедат некој од де ла Порови како што де ла Порови јадат забранети нешта? … Војната ми го изеде синчето, проклети да останат … и Јенките го изедоа Карфакс со пламен и го изгореа прадедо Делапор и неговата тајна … Не, не, кога велам, не сум јас тој демонски свињар во самрачната шуплина! Не беше дебелото лице на Едвард Норис на тоа млитаво, габосано нешто! Кој вели дека сум де ла Пор? Тој преживеа, ама син ми умре! … Зар Норисови да ја држат земјата на де ла Порови? … Вуду е, кога велам … таа пегава змија … Бог би те сотрел Торнтон, ќе ти кажам да се онесвестуваш од тоа што го правеле моите! … Лебами, крмак еден, че ми те научам как’ се прај зијавет! Хощешь ли ты да ме измамишь по тоя начинъ? … Магна Матер! Магна Матер! … Атис … Да Богъ будь на противѣ тебѣ и твоему образъ ... и да обрьшьше смьрть мучительною … Ⰴⰰ ⰸⰾⱁ ⰻ ⱄⰽⱏⱃⰱⱏ ⱀⰰⰹⰴⱆ ⱅⰵⰱⱑ ⰻ ⱅⰲⱁⰼⰵ ⱂⰾⰵⰿⰵ!
Ова ми кажаа дека сум го рекол кога ме најдоа во црнината по три часа, кога ме најдоа укутарен во црнината над полникавото, полуиздено тело на капетан Норис, со мојот мачор како разрипува врз мене и ми го дере грлото. Сега го разнесоа „Ексам прајори“, ми го зедоа Арапин и ме затворија во оваа соба со решетки во „Ханвел“ со стравотни шепотења поврзани за моето потекло и доживувања. Торнтон е во соседната соба, но не ми даваат да зборувам со него. Се обидуваа да ги потиснат и повеќето факти во врска со приоратот. Кога зборувам за кутриот Норис ме товарат за одвратен чин, но сигурно знаат дека не бев јас. Сигурно знаат дека стаорците беа; влечкавите, растрчани стаорци чие припкање никогаш не ме остава да спијам; демонските стаорци кои итаат зад облогите во собава и ме викаат да се спуштам до ужасии поголеми од сите оние кои ги знам, стаорците кои никогаш не можат да ги чујат, стаорците, стаорците во ѕидот.
