Полиграматон

 

I


Дури и во најголемите ужаси, ретко кај фали иронија. Некогаш влегува директно во составот на настаните, а некогаш се однесува само на нивната судбинска положба помеѓу личности и места. Вторава ситуација е одлично илустрирана преку еден случај во древниот град Провиденс каде што во касните четириесетти години Едгар Алан По често бил на гости во времето кога неуспешно ѝ се додворувал на надарената поетеса г-ѓа Витман. По обично наминувал во „Меншн хаус“ на улица „Бенефит стрит“ - преименуваниот ан „Голден бол ин“ чиј покрив им беше пружал засолниште на Вашингтон, Џеферсон и Лафајет - и неговата омилена прошетка водела кон север по истата таа улица до домот на г-ѓа Витман и соседната црква „Св. Јован“ на ридот, чие скриено пространство на гробови од осумнаесеттиот век сперливо го воодушевувале.

Иронијата тука е во следново: за време на овие прошетки, повторени толку пати, најголемиот светски мајстор на стравотното и бизарното бил приморан да помине покрај една извесна куќа на источната страна на улицата; запуштена, престарена структура квакната на нагло издигнатиот страничен рид, со голем неодржан двор кој датира од време кога пределот делумно бил саде отворено нивје. Не се чини дека некогаш напишал или кажал нешто за куќата ниту има некаков доказ дека воопшто ја имал и забележано. А сепак, таа куќа, за две лица кои поседуваат извесни информации, може да се носи со или да ги надмаши по ужас најразузданите мечти на генијот кој толку често незнајно ја беше одминувал и се издига дрско вргалејќи се како симбол на сѐ што е неизустливо ужасно.

Таа куќа беше - а всушност и сѐ уште е - од тип кој би им го привлекол вниманието на љубопитните. Првично била фарма или полу-фарма и ги следеше просечните новоанглиски колонијални црти на средниот осумнаесетти век - оние на богаташки куќи со шилести покриви со два спрата и беспрозорен таван и со џорџиска врата и внатрешна ламперија направена според наредбите на развитокот на вкусови во тоа време. Беше свртена кон југ, со едната страна на калканот закопана до долните прозорци во ридот кој се издигаше кон исток, а другата со изложени темели свртена кон улицата. Нејзината градба, од пред повеќе од век и пол, следела по порамнувањето и исправањето на патот во таа конкретна околија; зашто улицата „Бенефит стрит“ - најпрво крстена „Бек стрит“ - била положена како сокак кој се извивал низ гробните места на првите населеници и била исправена дури откако префрлањето на телата во гробиштата „Норт бериал граунд“ направило да е донекаде возможно да се пресече преку старите семејни парцели.

На почетокот, западниот ѕид се наоѓал од другата страна на стрмен тревник на дваесет стапки од патот; но ширењето на улицата околу периодот на револуцијата го откосило поголемиот дел на меѓупросторот изложувајќи ги темелите при што морало да се изгради циглен ѕид за подрумот, давајќи ѝ на длабоката визба улична фасада со врата и два надземни прозорци, близу до новата лента на јавен пат. Кога го положувале тротоарот пред еден век, бил отстранет последниот дел од меѓупросторот; па По за време на неговите прошетки сигурно можел да види само стрмно извишување од загасити сиви ѕигли залепено до тротоарот и надвиснато на височина од десет стапки од староќерамидната грамада на главниот дел на куќата.

Фармоликиот имот се протегаше многу наназад по ридот, скоро до „Витон стрит“. Просторот јужно од куќата, кој тангираше со „Бенефит стрит“, се разбира беше високо над нивото на постоечкиот тротоар, формирајќи тераса омеѓена од висок насипен ѕид од влажен, мовлив камен пробушен од стрмно, тесно скалиште кое водеше навнатре, помеѓу кањонолики површини, до горниот предел со крастав тревник, натопени циглени ѕидови и запоставени градини чии распарчени цементни урни, ‘рѓосани котлиња паднати од триножници од глуждави прачки и слични дрангулии ја гиздеа од години изветвената предна врата со скршен светларник, гнили јонски пиластери и црвјосан тријаголен корниз.

Она што во младоста го имав чуено за одречената куќа беше само тоа дека имало висок број на луѓе кои таму умреле. Поради тоа, ми беше кажано, првичниот сопственик се беше отселил по околу дваесет години откако го изградил местото. Просто било нездраво, можеби поради влагата и габестите израстоци во подрумот, општиот болежлив мирис, провевот низ ходниците или чистината на бунарот и испумпаната вода. Ваквите работи беа доволно лоши и беа сѐ она врз коешто се темелеа верувањата на лицата кои ги знаев. Само бележниците на мојот чичко антиквар, д-р Елиу Випл, најнакрај ми ги открија помрачните, помагливи претполагања кои создаваа фолклорна притајност кај старите слуги и прости луѓе; претполагања кои никогаш не стигаа до далеку и коишто во најголема мера беа заборавени кога Провиденс прерасна во велеград со менливо модерно население.

Општ факт е дека куќата никогаш не беше сметана од страна на реномираниот дел на заедницата за „опседната“ во вистинска смисла. Немаше распространети сказни за ѕвечкање на синџири, ладни струи на воздух, гасење на светла или лица на прозорците. Екстремисти понекогаш велеа дека куќата била „несреќна“, но дури ни тие не одеа подалеку од ова. Она што беше навистина вон секаква расправа беше тоа дека стравотна квота на лица умираа таму; или поточно имаа умрено таму, бидејќи по извесни спреливи настани од пред преку шеесет години градбата останала напуштена преку чиста невозможност да се даде под кирија. Овие лица не биле сите одеднаш покосени од една иста причина; туку се чинело како живоста да им е подмолно цицана, па секој умрел предвреме од онаа склоност кон слабост каква што природно беше имал. А оние коишто не умреле имаа пројавено, во различни степени, некаква слабокрвност или сушица, а понекогаш и опаѓање на умствените способности, кои лошо сведочеа за благопријатноста на градбата. Соседните куќи, мора да се додаде, се чинеа дека се потполно непогодени од ваквата дегутантна особина.

Олку ми беше познато пред моето настојчиво испрашување да го наведе чичко ми да ми ги покаже белешките кои најпосле и двајцата нѐ испратија на нашето патешествие по одвратни истражувања. Кога бев дете, одречената куќа беше празна, со јалови, глуждави и стравотни стари дрвја, долга, настрано бледа трева и кошмарно извитоперени плевели по високиот терасен двор каде што птици никогаш не се вртеа. Како деца го запоседнувавме местото и уште си го споменувам младешкиот ужас не само од морбидната чудност на тоа зловестно зеленило, туку и од устрелната атмосфера и миризба на трошната куќа, низ чијашто отклучена предна врата често се влегуваше во потрага по морници. Прозорците со мали окна во најголема мера беа искршени и некаков безимен впечаток на пустош висеше околу несигурната ламперија, климави внатрешни ролетни, излупени тапети, испопаѓан малтер, разнишани скалишта и онакви одломки на исчукана покуќнина какви што уште имаше останато. Правта и пајажините додаваа свој сопствен усет на стравотност; и навистина беше храбро момчето кое доброволно ќе се качеше по скалата до таванот; една масивна просторија со чатми осветлена единствено од мали мижуркави прозорци на краевите на калканот и полна со натрупан ‘ршум од ковчези, столици и вретена кои бескрајни години таложење ги беше заплаштило и извезило во чудовишни и пеколни облици.

Но и после сѐ, таванот не беше најужасниот дел на куќата. Тоа беше немливата, влажна визба која некако ни будеше најсилна одбивност и покрај тоа што беше целосно надземи на страната на улицата, со само една слаба врата и од прозор пробушен циглен ѕид кои ја делеа од прометниот тротоар. Едвај можевме да се одлучиме дали да ја запоседнеме од призрачен занес или да бегаме од неа за атер на нашите души и нашиот здрав разум. Како прво, лошата миризба на куќата таму беше најсилна; а како второ, не ни се бендисуваа белите габести израстоци кои повремено никнуваа при врнежливото летно време врз подот од тврда земја. Тие габи, гротеско слични со зеленилото во дворот надвор, беа навистина ужасни во нивните контури; презриви пародии на мувоморки и индијански лулиња, какви што никогаш немавме видено во ниедна друга околност. Бргу скапуваа и во еден наврат станаа и по малку светлозрачни; пришто ноќни патници понекогаш зборуваа за вештерски светла како сјаеле позади скршените окна на баздоиздишните прозорци.

Никогаш - дури ни во најбесните расположенија за време на Вечерта на сите светци - не ја посетувавме визбата навечер, но можевме да ја уочиме светлозрачноста за време на некои од нашите денски посети, особено кога денот беше мрачен и влажен. Имаше и една постаена работа која често ни се чинеше дека ја уочуваме - една многу чудна работа којашто меѓутоа не беше ништо повеќе од укажување. Она на коешто упатувам е еден маглив белузлав дезен на земјениот под - нејасен, променлив талог на мувла или шалитра кој понекогаш ни се чинеше дека можеме да го воочиме среде скудните габести израстоци близу огромниот камин во кујната во подрумот. Повремено ќе ни паднеше впечаток дека овие парчиња имаа необјаснива сличност со склупчена човечка фигура, макар што генерално не постоеше таква сродност и често воопшто немаше белузлав талог. За време на едно дождливо попладне кога ваквата илузија се чинеше извонредно силна и кога, освен тоа, ми се пристори како да наѕрев некакво тенко, жолтеникаво, мижуркаво испарување како се издига од шалитрестиот дезен кон зјајнатиот камин, му ја спомнав на чичко ми оваа работа. Тој се насмеа на ваквиот несекојдневен наум, но се чинеше како насмевката да му е обоена од некој спомен. Покасно чув дека некаква слична замисла можела да се најде во некои од разузданите древни сказни на селскиот народ - замисла која истовремено алудирала на гробождерни, волчји форми обликувани од чадот од големиот оџак и настрани контури заземени од извесни од кршкавите корени на дрвјата кои си зариваа пат до визбата низ лабавите камења на темелите.



II


Дури кога станав човек во години чичко ми ги положи пред мене белешките и податоците кои ги имаше собрано во врска со одречената куќа. Д-р Випл беше здраворазумен, конзервативен лекар од старата школа и и покрај сиот негов интерес за местото не беше склон да подбуцнува младешки мисли кон абнормални работи. Неговото гледиште, кое постулираше само градба и локација со бележито несанитарни особини, немаше никаква врска со абнормалност; но тој имаше сфатено дека самата живописност која го беше побудила неговиот личен интерес, во мечтавиот ум на едно младо момче би можела да вроди најразлични грозоморни, фантастични поистоветувања.

Докторот беше ерген; сед, секогаш пресно бричен, старомоден господин и знаменит локален историчар, кој често имаше кршено копја со спорни чувари на традицијата како Сидни С. Рајдер и Томас В. Бикнел. Живееше со еден слуга на џорџиски имот со врата со чукало и скали со железен ракофат, морничаво потпрен на една стрмна угорнина на улицата „Норт корт стрит“ крај древниот плочник со цигли и колонијалната куќа каде што дедо му - роднина на прославениот поморски капетан Випл, кој го опожарил кралскиот воен шкунер „Гаспи“ во 1772 - беше гласал за легислативата на 4 мај 1776 за независност на колонијата Род Ајленд. Околу него во спарната, нискотаванска бибилиотека со немлива бела ламперија, масивна изрезбарена наткаминска полица и прозорци со мали окна и бршленов опсен, беа реликвиите и записите на неговото древно семејство, меѓу коишто имаше многу сомничави алузии кон одречената куќа на „Бенефит стрит“. Тоа напастно место се наоѓа недалеку - зашто „Бенефит“ врви веднаш над судската палата по стрмниот рид врз којшто се издигаа првите селишта.

Кога, на крајот, моите непопустливи тормозења и зрелост во години го спотнаа чичко ми да ми ги открие накалапените преданија кои ги барав, пред мене се распосла една мошне чуден летопис. Колку и да беа развлечени, статистички и сувопарно родописни, низ записите се провлекуваше и постојана нишка на намрштен, непопустлив ужас и противприродна злонамерност која ми остави уште поголем впечаток мене одошто му имаше оставено на стариот доктор. Неповрзани настани необјасниво се поклопуваа и навидум неважни подробности содржеа цели рудници на одвратни можности. Нова и пламенита љубопитност се разгори во мене, наспроти којашто мојата момчешка љубопитност беше мекушава и зародишна. Првото откровение водеше до исцрпно истражување и најпосле до онаа наежлива истрага којашто се покажа како толку катастрофална за мене и моите најмили. Зашто најпосле чичко ми настојуваше да ми се придружи во потрагата која ја имав започнато и по една извесна ноќ во таа куќа не се врати со мене. Осамен сум без таа нежна душа чии долги години беа исполнети само со чест, доблест, дикатлук, добротворност и ука. Дигнав мермерна урна во негова чест во гробиштата во црквата „Св. Јован“ - местото коешто По толку го милувал - скриениот шумјак со џиновски врби на врвот каде што гробници и надгробни плочи тивко се купчат помеѓу ветвата грамада на црквата и куќите и ѕидовите на насипот на „Бенефит стрит“.

Историјата на куќата, отпочнувајќи среде лавирит од датуми, не откриваше никаква трага на зловестност ниту околу нејзината конструкција ниту околу имотливото и чесно семејство кое ја беше изградило. А сепак уште од прво беше очевидна некаква дамка на ал која набргу се прошируваше во кобно укажување. Внимателно насобраните записи на чичко ми почнуваа со изградбата на структурата во 1763 и ја проследуваа темата со необичен степен на подробност. Одречената куќа, како што се чинеше, за прв пат била населена од Вилијам Харис и неговата жена Роби Декстер со нивните деца, Елкана, роден во 1755, Абигејл, родена во 1757, Вилијам Џуниор, роден во 1759 и Рут, родена во 1761. Харис бил имашлив трговец и морепловец во западно-индискиот пазар, поврзан со фирмата на Обадаја Браун и неговите внуци. По смртта на Браун во 1761, новата фирма „Николас Браун и компанија“ го направила командант на бригот „Пруденс“, изграден во Провиденс, со носивост од 120 тони, овозможувајќи му да го издигне новиот имот кој го беше посакувал уште од венчавката.

Местото кое го беше избрал - еден неодамна израмнет дел на новата и помодна улица „Бек стрит“, која врвела по страната на ридот над прометниот кварт Чипсајд - било сѐ што човек би можел да посака и градбата испаднала достојна за локацијата. Била најдоброто што можело да се најде со умерени средства и Харис поитал да се всели пред раѓањето на петтото дете коешто семејството го очекувало. Тоа дете, момче, пристигнало во декември; но било мртвороденче. Ниту пак се случило да во таа куќа се роди живо дете еден цел век и половина потоа.

Наредниот април болештина ги налегнала децата и Абигејл и Рут умреле пред да заврши месецот. Лекарскиот наод на д-р Џоб Ајвс за проблемот тврдел некаква детска треска, макар што други зајавувале дека повеќе било како некакво линеење или пропаѓање. Во секој случај се чинело дека е заразно; зашто Хана Бауен, едната од двете слуги умрела од истата работа наредниот јуни. Илај Лидејсон, другиот слуга, постојано се жалел од некоја слабост; и ќе се врател на фармата на татко си во Рехобот, да не била ненадејната приврзаност кон Мехитабел Пирс, која била главена за да ја наследи Хана. Илај умрел наредната година - која испаднала навистина тажна, бидејќи ја одбележала смртта на самиот Вилијам Харис, одошто бил снемоштен од климата на Мартиник, каде што службата го беше задржувала на долги периоди за време на претходната декада.

Останувајќи вдовица, Роби Харис никогаш не закрепнала од потресот од смртта на нејзиниот сопруг и починувањето на нејзиниот првороден син Елкана две години покасно било последниот удар врз нејзиниот здрав разум. Во 1768 станала жртва на блага форма на лудило и потоа била затворена во горниот дел на куќата; при што нејзината постара немажена сестра, Мерси Декстер, се доселила за да ги брка семејните работи. Мерси била скромна, ковчеста жена со голема сила; но здравјето видливо ѝ се влошило од времето на нејзиното пристигање. Многу ѝ била посветена на својата несреќна сестра и негувала посебна љубов кон нејзиниот единствен преживеан внук Вилијам, кој од бодро новороденче беше станал болежливо, жулаво момче. Таа година умрела слугинката Мехитабел, а другата слугинка Презервд Смит, си заминала без разбирливо објаснување - или барем, само со некои разуздани сказни и поплаки дека не ѝ се допаѓала миризбата на местото. Извесно време Мерси не можела да обезбеди послуга, зашто седумте смртни случаи и едниот случај на лудило, сите настапени во простор од пет години, беа почнале да ја плетат низата на вечерни гласини која потоа беше постанала толку бизарна. Меѓутоа, на крајот успеала да најде нови слуги од надвор од градот; Ен Вајт, една невесела жена од оној дел на Норт Кингстаун кој сега се има одделено во општината Ексетер и еден способен бостонец по име Зинас Лоу.

Ен Вајт била првата која им дала конкретен облик на зловестните портарски муабети. Мерси требало малку да се подзамисли пред да глави некој од околијата на Нуснек Хил, зашто таа зафрлена провинција тогаш, како и сега, била седиште на најнеугодни суеверија. Во 1892, што и не е толку одамна, една заедница од Ексетер откопале некое мртво тело и чинодејствено му го запалиле срцето за да спречат извесни наводни божји накази пакосни за јавното здравје и мир и човек може да си ја замисли гледната точка на истиот тој колектив во 1768. Јазикот на Ен зајадливо играл и за неколку месеци Мерси ја избркала, пополнувајќи го нејзиното место со една верна и допадлива амазонка од Њупорт, Марија Робинс.

Во меѓувреме, кутрата Роби Харис, во нејзиното лудило, произнесла соништа и замисли од најодвратен тип. На моменти врисоците ѝ биле несносни и долги периоди знаела да изустува крескави ужасии кои го наложиле привременото сместување на нејзиниот син кај неговиот роднина Пелег Харис на „Презбитеријан лејн“ близу новата зграда на факултетот. Момчето се чинело дека закрепнува после оваа посета и да била Мерси мудра колку што била и добронамерна, за стално ќе го оставела да седи кај Пелег. Што точно извикувала г-ѓа Харис за време на нејзините насилни напади, легендите не знаеа да кажат; или поточно, излагаа толку одвишни приказни што се поништуваат една со друга преку чиста апсурдност. Се разбира дека звучи апсурдно да жена образована само во основите на францускиот јазик често со часови развикува користејќи груба и идиоматска форма на тој говор или да истата таа личност, сама и вардена, бесно се жали од некое зјапнато нешто кое ја касало и гризело. Во 1772 слугата Зинас умрел и кога г-ѓа Харис разбрала се засмеала со потресна сласт потполно несвојствена за неа. Наредната година и самата починала и била положена во гробиштата „Норт бериал граунд“ крај нејзиниот сопруг.

При избувнувањето на проблемите со Велика Британија во 1775, Вилијам Харис и покрај неговите едвај шеснаесет години и мекушаво здравје, успеал да се пријави во опсерваторската армија под водство на генерал Грин; и оттогаш натаму уживал стабилен раст во здравје и престиж. Во 1780, како капетан на силите на Род Ајленд во Њу Џерси под водство на полковник Ангел, ја сретнал и се оженил со Фиби Хетфилд од Елизабеттаун, која ја довел во Провиденс по неговото распуштање со почести од армијата наредната година.

Враќањето на младиот војник не било работа потполно неопсената од несреќа. Навистина, куќата сѐ уште била во добра состојба; и улицата била проширена и прекрстена од „Бек стрит“ во „Бенефит стрит“. Но некогашната цврста снага на Мерси Декстер беше претрпела тажно и своевидно опаѓање, та сега била поднаведната и патетична фигура со пригушен глас и обеспокојувачки тен - особини кои до своеобразен степен ги делела и единствената преостаната слугинка Марија. Во есента 1782 Фиби Харис родила мртвородена ќерка и наредниот мај на петнаесетти, Мерси Декстер си починала од својот корисен, аскетски и чесен живот.

Вилијам Харис, најпосле темелно убеден во радикално морната природа на неговото жилиште, тогаш отпочнал чекори да го напушти и засекогаш да го затвори. Обезбедувајќи си привремено престојувалиште за себеси и неговата жена во новоотворениот ан „Голден бол ин“, ја организирал изградбата на нова и поубава куќа на „Вестминстер стрит“, во новоразвиениот дел на градот наспроти мостот „Грејт бриџ“. Таму во 1785, му се родил синот Дути; и таму семејството и останало да домува додека напливнувањето на дуќаните повторно не ги испратило преку реката и преку ридот до „Ејнџел стрит“, во новиот станбен реон Ист сајд, каде што покојниот Арчер Харис си ја изградил помпезната, но одвратна вила со француски покрив во 1876. И Вилијам и Фиби ѝ подлегнале на епидемијата на жолта треска во 1797, а Дути бил израснат од страна на неговиот роднина Ратбон Харис, синот на Пелег.

Ратбон бил практичен човек и ја ставил под наем куќата на „Бенефит стрит“ и покрај желбата на Вилијам да остане празна. Сметал дека има обврска кон својот штитеник колку што може попаметно да го исползува имотот на момчето, а ниту пак берел многу гајле за смртните случаи и болестите кои предизвикувале толку честа промена на станари или за постојано растечката одбивност со којашто куќата општо била споменувана. Најверојатно и само го фатило симпур кога, во 1804, градскиот совет му наредил да го испрска местото со сулфур, катран и камфор поради често озборуваната смрт на четири лица, навидум предизвикана од дотогаш поднамалената епидемија на жолта треска. Велеле дека местото како да имало некој грозничав мирис.

На самиот Дути куќата не му значела многу, зашто израснал во морепловец и се истакнал во служба на „Вигилат“ под команда на капетан Кахун во војната во 1812. Се вратил неповреден, се оженил во 1814 и станал татко на онаа знаменита вечер на 23 септември, 1815, кога голем оркан ја раздувал водата од заливот низ пола град и истуркал еден висок слоп сѐ до „Вестминистер стрит“ при што јарболите скоро зачукале на прозорците на Харисови небаре во симболична потврда дека новороденото момче, Велкам, е морнарски син.

Велкам не го надживеал татко си туку дочекал славно да загине во Фредриксбург во 1862. Ниту тој ниту син му Арчер не знаеле ништо за одречената куќа освен тоа дека е напаст која е невозможно да се издаде - можеби поради немливоста и болежливата миризба на неодржана старост. И навистина веќе никогаш не била издадена по една редица смртни случаи кои кулминирале во 1861 и кои возбудите на војната на крајот ги фрлиле во заборав. Карингтон Харис, последен од машката лоза, ја знаеше само како напуштено и по малку живописно средиште на легенди додека јас не му го раскажав моето доживување. Беше со намера да ја сруши и на местото да изгради станбена зграда, но по мојот приказ реши да ја остави, да постави водовод и да ја издаде. Ниту пак до ден денес имал некаков проблем да најде станари. Ужасот веќе го нема.



III


Лесно може да се замисли колку силно бев погоден од летописите на Харисови. Во тој непрекинат запис ми се чинеше како да дреме некое настојчиво зло надвор од сѐ што дотогаш ми беше познато во природата; зло кое јасно беше поврзано со куќата, а не со семејството. Овој впечаток беше потврден од помалку методичната збирка на разноразни податоци на чичко ми - легенди забележани од слугински муабети, исечоци од весник, копии од умреници потпишани од колеги лекари и слично. Во никој случај не би можел да стигнам да го изложам сиот овој материјал, зашто чичко ми беше неуморен антиквар и многу длабоко заинтересиран за одречената куќа; но можам да посочам кон неколку челни точки кои беа спечалиле внимание со нивната повторливост низ многу извештаи од разновидни извори. На пример, слугинските муабети беа практично едногласни препишувајќи ѝ масивен примат во злобните влијанија на габестата и смрдлива визба на куќата. Беше имало слуги - особено Ен Вајт - кои не сакале да ја ползуваат кујната во визбата и најмалку три добро развиени легенди се темелеа околу настраните квазичовечки или ѓаволски контури заземени од корените на дрвјата и парчињата мувла околу пределот. Овие втори раскази длабоко ме заинтересираа, поради она што го имав видено како момче, но чувствував дека поголемиот дел од значењето на секој од овие случаи беше во голема мера поматено со додатоци од канонот на околните преданија за духови.

Ен Вајт, со нејзините суеверија од Ексетер, ја беше распрострела најодвишната, но и во исто време најдоследната сказна; тврдејќи дека под куќата мора да е закопан некој од оние вампири - мртовци кои си ја задржале телесната форма и живеат од крвта или дихот на живите - чии одвратни свити ги испраќаат своите грабливи облици или души да војваат навечер по светот. За да се уништи вампир, човек морало, според бабите, да го откопа и да му го изгори срцето, или барем да зарие колец низ тој орган; и тврдоглавата настојчивост на Ен да се раскопа и провери визбата беше била истакнат аргумент во нејзиното конечно отпуштање.

Меѓутоа нејзините сказни имаа најдено широка публика и беа дотолку повеќе прифатени бидејќи куќата навистина беше дигната на земја која порано била користена за погребни цели. За мене нивната занимливост зависеше помалку од оваа околност отколку од сперливо соодветниот начин на којшто се совпаѓаа во некои точки со извесни други работи - поплаката на слугинката која си имаше заминато, Презервд Смит, која ѝ претходеше на Ен и никогаш немаше чуено за неа, дека нешто „ѝ го цицало дихот“ навечер; изводите за смрт на жртвите од жолта треска од 1804, издадени од д-р Чед Хопкинс, кои покажуваа дека на сите четири починати лица необјасниво им фалело крв; и магливите пасуси на бладањата на сиротата Роби Харис, каде што се жалела од острите заби на некој стакленоок, полувидлив призрак.

Колку и да сум неподложен на празни суеверија, сите овие работи во мене произведоа некој несекојдневен осет, кој беше појачан од две сосема одделeни исечоци од весник кои зборуваа за смртни случаи во одречената куќа - еден од весникот „Провиденс газет енд кантри џрнал“ од 12 април, 1815, а другиот од „Дејли транскрипт енд кроникл“ од 27 октомври, 1845 - од коишто обете расправаа за запрепастувачки грозоморни околности чие дуплирање беше навистина извонредно. Се чини дека и во двата случаи умрената личност, во 1815 некоја кротка старица по име Стафорд, а во 1845 некој средовечен даскал по име Елеазар Дурфи, биле на ужасен начин преобразени; матнооко ѕверејќи се и обидувајќи се да му го гризнат гркланот на лекарот кој ги негувал. Меѓутоа, дури и позагадочен беше крајниот случај кој му беше ставило крај на изнајмувањето на куќата - редица на смртни случаи од анемија претходени од постепено лудило каде што пациентите лукаво пробувале да им ги скратат животите на нивните роднини преку засеци на вратот или зглобот.

Ова беше во 1860 и 1861, кога чичко ми штотуку ја беше отворил медицинската пракса; и пред да замине на фронотот чул еден куп работи од неговите постари колеги од занаетот. Вистински необјаснивото нешто било начинот на којшто жртвите - неуки луѓе, зашто баздливата и надалеку одречена куќа веќе на никакви други луѓе не можела да им се издаде - бладале колнежи на француски, јазик кој немало шанси да го имаат изучувано до било каков степен. Го тераа човек да помисли на сиротата Роби Харис од пред скоро еден век и толку го имаа погодено чичко ми што почнал да собира историски податоци за куќата откако ја слушнал, по некое време следбено на неговото враќање од војната, приказната од прва рака на докторите Чејс и Витмарш. Навистина можев да видам дека чичко ми имаше многу длабоко размислувано на темава и дека му беше мило што и јас пројавив интерес - слободоумен и сочувствителен интерес кој му овозможуваше да расправа со мене за нешта на кои други само би му се смееле. Немаше заминато онолку далеку колку мене со замислите, но чувствуваше дека местото е ретко во своите мечтави можности и бележито како инспирација во полињата на гротескното и сенишното.

Од моја страна, јас бев наклонет да ја фатам темата со крајна сериозност и веднаш почнав не само да ги прегледувам доказите, туку да присобирам колку што можам повеќе. Многупати зборував со остарениот Арчер Харис, тогашен стопан на куќата, пред да умре во 1916; и од него и од неговата жива немажена сестра Алис се здобив со автентична поткрепа на сите семејни податоци кои чичко ми ги имаше собрано. Меѓутоа, кога ги прашав каква поврзаност може да има куќата со Франција или нејзиниот јазик, признаа дека се искрено обезглавени и неупатени како и јас. Арчер не знаеше ништо, а сѐ што г-ца Харис можеше да каже беше дека некоја стара алузија којашто нејзиниот дедо, Дути Харис, ја имал чуено би можела да обелодени некои работи. Стариот морнар, кој за две години го беше надживеал сина си Велкам кој загинал во бој, не ја знаел легендата; но се сеќавал дека неговата прва дадилка, древната Марија Робинс, се чинела мрачно свесна за нешто што можеби можело да им придаде бизарно значење на француските бладања на Роби Харис, кои толку често ги беше слушала за време на последните дни на таа страдна жена. Марија била во одречената куќа од 1769 до 1783 кога семејството си станало да си оди и ја беше посведочила смртта на Мерси Декстер. Еднаш му беше загатнала на малиот Дути за некоја мошне сперлива околност во последните мигови на Мерси, но тој наскоро заборавил на сѐ освен тоа дека било нешто сперливо. А внуката па, дури и за ова си споменуваше само со потешкотии. Таа и брат ѝ не беа толку заинтересирани за куќата како што беше синот на Арчер, Карингтон, сегашниот сопственик, со кој зборував по моето доживување.

Откако го исцрпив семејството Харис од сите информации со кои можеа да ме снабдат, го свртив вниманието кон рани градски записи и тапии со попродирачка ревност од онаа којашто чичко ми повремено ја беше покажувал во истата работа. Она што сакав беше сеопфатната историја на местото од самото негово населување во 1636 - или дури и пред тоа, ако можеше да се откопаат некакви легенди од нарагансетските индијански племиња за да ме снабдат со податоци. Открив дека, отпрво, земјата била дел од еден долг станбен парцелен појас кој првично му бил доделен на Џон Трокмортон; еден од многу слични појаси почнувајќи кај „Таун стрит“ крај реката и протегајќи се преку ридот до линија која грубо одговараше на современата „Хоуп стрит“. Парцелата на Трокмортон, покасно, се разбира била доста расцепкана; и станав многу прилежен во утврдувањето на отсекот низ којшто покасно биле пуштени „Бек стрит“ и „Бенефит стрит“. Ова биле, кажуваше една гласина, гробиштата на Трогмортонови; но кога повнимателно ги испитав записите дознав дека сите гробови биле префрлени на некој претходен датум во гробиштата „Норт бериал граунд“ на „Потакет вест роуд“.

Тогаш, ненадејно налетав - по ретка случајност, бидејќи не беше во главната маса на записи и лесно можеше да се пропушти - на нешто што ми побуди најжестока нетрпеливост, одошто толку се вклопуваше со неколку од најнастраните етапи на целата работа. Беше запис за наем, од 1697, на едно мало парче земја од некој Етиен Рулет и жена му. Најпосле се беше појавил францускиот елемент - тоа, но и еден друг подлабок елемент на ужас којшто името ми го пробуди од најмрачните катчиња на мојата бизарна и разнородна начитаност - и трескаво ги изучував геодетските записи на месноста каква што беше била пред сечењето и делумното исправање на „Бек стрит“ помеѓу 1747 и 1758. Го најдов она што донекаде го очекував, дека на местото кај што сега беше одречената куќа на Рулетови им беа биле гробиштата, позади една куќарка со еден спрат и таван и дека не постоеше никаков запис за префрлање на гробови. Документот, навистина, завршуваше во голема шашарма; и бев приморан да ги претурам и „Историското друштво на Роуд Ајленд“ и библиотеката „Шепли“ пред да пронајдам околна врата којашто името Етиен Рулет можеше да ја отклучи. На крајот успеав да најдам нешто; нешто од толку бледа, но чудовишна важност што уште веднаш фатив да ја испитувам визбата во одречената куќа со нова и возбудена акрибија.

Рулетови, се чинеше, беа дошле во 1696 од Ист Гринич, крај западниот брег на заливот Нарагансет Беј. Биле хугеноти од Код и со соочиле со доста отпор пред советниците во Провиденс да им дозволат да се населат во градот. Неугледноста ги беше гонела уште од Ист Гринич, од кај што беа дошле во 1686, по укинувањето на Нантескиот едикт и гласините зборуваа дека причината за ненаклонетоста била подлабока од само расна или национална прерасуда или од земјишните спорови кои имаа вмешувано други француски доселеници со англичани во ривалства кои ниту гувернерот Андрос не можел да ги стиши. Но нивното горешто протестанство - прегорешто, шепотеа некои - и нивната очевидна немаштија кога биле практично набркани од селото крај заливот, ги беше трогнала градските татковци. Тука на туѓинците им било дадено пристан; и на мургавиот Етиен Рулет, понесклон кон земјоделие колку кон читање настрани книги и цртање настрани дијаграми, му било доделено чиновичко место во магацинот кај докот на Пардон Тилингаст, далеку на југот до „Таун стрит“. Меѓутоа покасно имало некакви немири - можеби четириесет години покасно, по смртта на стариот Рулет - и се чинеше дека потоа никој нема чуено ништо за семејството.

Изгледаше дека повеќе од еден век време Рулетови биле добро запаметени и често дискутирани како сликовита случка во тивкиот живот на новоанглиското пристаниште. Пол, синот на Етиен, намќорест човек чие непредвидливо однесување најверојатно ги беше поттикнало нередите кои го избришале семејството, беше особено чест извор на умувања; и иако Провиденс никогаш не ја беше делела вештерската паника на нејзините пуритански комшии, од стари жени беше нашироко разгласувано дека молитвите на Етиен ниту биле изустувани во право време ниту кон прави ствари. Сето ова несомнено ја беше оформила основата на легендата која ѝ била позната на Марија Робинс. Каква поврзаност имала таа со француските бладања на Роби Харис и другите населеници на одречената куќа, само мечтата или идни откритија можеа да одредат. Се прашував колку од оние кои ги беа знаеле легендите ја имаа увидено онаа додатна врска со стравотност којашто мојата поопширна начитаност ми ја имаше пружено; таа кобна статија во летописите на морбиден ужас која раскажува за суштеството Жак Рулет од Код, кој во 1598 бил осуден на смрт поради демонијаштво, но потоа бил спасен од кладата од парискиот парламент и заклучен во лудница. Бил пронајден прелиен со крв и фаши од месо во некоја корија, набрзо по убиството и расчеречувањето на момче од страна на два волка. Еден волк бил виден како одрипува бегајќи неповреден. Несомнено убава приказна за пред камин навечер, со настрана значајност во однос на имиња и места; но одлучив дека не би можело да е општопозната за озборувачите во Провиденс. Да била, случајноста во имињата ќе предизвикала драстично и уплашено делување - и всушност, зар не можело да нејзините шепотења го имаат спотнато крајниот немир кој ги беше избришал Рулетови од градот?

Сега го посетував проклетото место со зголемена редовност; проучувајќи го неугодното зеленило на градината, испитувајќи ги ѕидовите на градбата и претурајќи низ секој инч од земјениот под на визбата. Најпосле, со дозвола од Карингтон Харис, наместив клуч на неупотребуваната врата која излегуваше од визбата веднаш на „Бенефит стрит“, претпочитувајќи да имам побрз пристап кон надворешниот свет одошто можеа да ми дадат мрачните скали, ходникот на приземјето и предната врата. Таму, кај што морбидноста најгусто демнеше, разбарував и буричкав за време на долги пладниња кога сончевата светлина се процедуваше низ запајажинетите надземни прозорци и чувство на безбедност светеше од отклучената врата која ме ставаше на само неколку стапки од спокојниот тротоар пред куќата. Ништо ново не се најде за да ми го награди трудот - само истата потиштена немливост и бледо укажување на дегутантни миризби и контури од шалитра на подот - и чинам едночудо пешаци сигурно љубопитно ми се имаа испулено низ скршените окна.

Најнакрај, по предлог на чичко ми, се решив да го пробам местото среде ноќ; и една олујна полноќна вечер ги фрлив зраците на електричната светилка преку мувливиот под со неговите необјасниви облици и искривени, полусветлозрачни габи. Местото своевидно ме имаше обескуражено таа вечер и скоро бев готов кога видов - или ми се причини дека гледам - среде белузлавите талози, едно конкретно остро отцртување на „склупчената форма“ во која уште како момче се сомневав. Јасноста ѝ беше зачудувачка и дотогаш невидена - и додека се пулев ми се причини како повторно да го гледам тенкото, жолтеникаво, мижуркаво испарување кое ме имаше потресено на тоа дождливо попладне толку години претходно.

Над човеколикото парче мувла крај каминот саде кај се издигаше; стаена, болежлива, скоро светлива чуреа која како што висеше треперејќи среде влагата се чинеше дека развива нејасно и потресно укажување на облик, постепено избледувајќји во небулозна гнилост и минејќи низ црнината на големиот оџак оставајќи реа зад себе. Беше навистина ужасна, а уште поужасна за мене поради она што го знаев за местото. Одбивајќи да избегам, ја гледав како бледее - и како што гледав почувствував како и таа стрвно да ме гледа со очи повеќе замислени одошто видливи. Кога му кажав на чичко ми за ова, силно се раздразни; и по еден час напнато думање, донесе крајна и драстична одлука. Мерејќи ја во умот важноста на работата и значајноста на нашата поврзаност со неа, цврсто изјави дека и двајцата треба да го испитаме - и по можност уништиме - ужасот во куќата преку здружена вечер или вечери на агресивно бдеење во таа немлива и од габи проколната визба.



IV


Во среда, 25 јуни, 1919, после соодветно известување на Карингтон Харис кое не вклучуваше претположувања во однос на што очекувавме да пронајдеме, јас и чичко ми пренесовме до одречената куќа две камп-столици и полско креветче на расклопување, заедно со некои научни механизми со поголема тежина и комплексност. Сѐ ова го ставивме во визбата додека уште беше ден, покривајќи ги прозорците со хартија со намера да се вратиме вечерта за нашето прво бдеење. Ја заклучивме вратата од визбата до приземјето; и имајќи клуч од надворешната врата на визбата, бевме спремни да ја оставиме нашата скапа и деликатна апаратура - која ја бевме набавиле потајно и по висока цена - онолку денови колку што ќе требаше да се издолжи нашето бдеење. Бевме со ниет да заедно останеме будни до касно, а потоа поединечно да вардиме до зори во двочасовни смени, јас прв, а потоа мојот придружник; со неактивниот член одмарајќи на полското креветче.

Природното раководство со коешто чичко ми ги обезбеди инструментите од лабораториите на универзитетот „Браун“ и „Кренсон стрит армори“ и инстинктивно го презеде управувањето со нашата задача, беше чудесен коментар за потенцијалната виталност и жилавост на човекот кој беше на осумдесет и една година. Елиу Випл беше живеел според хигиенските закони кои ги беше проповедал како лекар и да не беше она што се случи потоа и денес ќе беше тука, полн со елан. Само две лица насетуваат што всушност се случи - Карингтон Харис и јас. Морав да му кажам на Харис зашто куќата беше негова и заслужуваше да знае што беше излегло од неа. А исто така, разговаравме со него уште пред да ја отпочнеме задачата; и мислев дека по починувањето на чичко ми ќе разбере и ќе ми пружи припомош во некои витално важни јавни објаснувања. Сиот пребледе, но се согласи да ми помогне и реши дека сега е безбедно да се издава куќата.

Да се зајави дека не бевме нервозни таа врнежлива ноќ би било огромно и апсурдно претерување. Во ниедна смисла, како што и кажав, не негувавме детски суеверија, но научата работа и промисленост нѐ имаше научено дека познатиот универзум на три димензии го овенчува саде најмалиот одлом на сиот космос на супстанција и енергија. Во овој случај неизмерлива обилност на докази од едночудо потврдени извори покажуваа кон непотисливото постоење на извесни сили со голема моќ и, барем гледано од човечката гледна точка, исклучителна злоќудност. Да се рече дека вистински верувавме во вампири и врколаци би било небрежно преошта изјава. Наместо тоа, би било подобро да се каже дека не бевме спремни да ја порекнеме можноста за извесни непознати и неодредени видоизменувања на животна сила или разредена материја; кои можеби многу нечесто постојат во тридимензионалниот простор поради нивната поинтимна поврзаност со други просторни единици, но кои сепак се доволно близу до синорот на нашите за да би нѐ снабдиле со привремени пројави кои што самите ние, поради недостиг на соодветно гледиште, никогаш не би имале шанса да ги разбереме.

Накратко, и мене и на чичко ми ни се чинеше дека има непобитна збирка на факти која покажува кон некакво вдомено влијание во одречената куќа; зачнато од некој помеѓу француските населеници од пред два века и сеуште оперирајќи преку ретки и непознати закони на атомско и електронско движење. Тоа дека семејството Рулет беше поседувало абнормална склоност кон надворешните кругови на битисување - мрачни сфери кои за обичниот народ содржат само одбивност и стравотии - нивната запишана историја се чинеше дека докажува. Тогаш, зар не беше можно да тие немири од дамните триесетти години од седумнаесеттиот век имаа раздвижено извесни кинетички шеми во морбидниот мозок на некој или некои од нив - особено зловестниот Пол Рулет - кои незнајно ги преживеале телата убиени и закопани од страна на толпата и продолжиле да работат во некој повеќедимензионален простор во склоп на првичните линии на тежнеење одредени од трескавична омраза кон напливнатата заедница?

Таквото нешто сигурно не беше физичка или биохемиска невозможност со доаѓањето на новата наука која ги вклучуваше теориите на релативитет и интраатомска акција. Лесно би можело да се замисли вонземно јадро на супстанца или енергија, безоблична или не, одржана во живот од неосетливи или нематеријални одземања на животната сила или телесните ткива и течности на други и попипливо живи суштества во коишто пробива и со чија твар понекогаш потполно се спојува. Би можела да е активно непријателска или би можела да е раководена само од слеп поттик кон самоодржување. Во секој случај, иктиза е да едно такво чудовиште во нашата претстава на нештата биде аномалија и натрапник чие затирање претставува првична должност на секој човек кој не е непријател на животот, здравјето и здравиот разум на светот.

Она што нѐ обезглавуваше беше нашата крајна неукост за појавата во којашто би можеле да го начекаме нештото. Немаше здраворазумен човек кој го имал видено и малкумина го имаа со сигурност почувствувано. Можеше да е чиста енергија - облик кој е етеричен и надвор од доменот на супстанција - или можеше да е делумно материјално; некоја непозната и дубиозна маса на пластичност, способна да по потреба се менува во небулозни приближности на цврста, течна, гасовита или агрегатна состојба од кревко споени елементарни честички. Човеколикото парче мувла на подот, обликот на жолтеникавата чуреа и закривеноста на корените на дрвјата во некои од старите скази, едногласно наведуваа на некаква далечна и позната поврзаност со човечка фигура; но колку претставителна или трајна би можела да е таа сличност, никој не можеше да каже со било каков степен на сигурност.

Скроивме две оружја за борба против нештото; голема и специјално подготвена круксова цевка напојувана од моќни акумулатори и опремена со сперливи штитници и рефлектори, за во случај да се покаже како неопипливо и неотпорно само на жестоко разорувачка етерна радијација, како и чифт војнички пламенофрлачи од типот кој се користеле во светската војна, за во случај да се покаже како делумно материјално и подложно на механичко разорување - зашто како и суеверните селани од Ексетер, бевме спремни да го изгориме срцето на нештото ако постоеше срце за горење. Сите овие агресивни уреди ги поставивме во визбата на внимателно избрани положби во однос на полското креветче и столиците, како и местото пред каминот каде што мувлата беше заземала чудни облици. Патем, тоа укажувачко парче, беше саде едвај видливо кога ги наредивме мебелот и инструментите и кога се вративме истата вечер за да почнеме со бдеењето. Накратко се посомневав дали навистина некогаш го бев видел во поисцртана форма - но тогаш ми текна на легендите.

Бдеењето во визбата ни започна во 10 часот навечер, според летно сметање на времето и како што течеше немаше никакво навестување на некој целесообразен настан. Слабата, процедена светлина од од дожд малтретираните улични ламби од надвор и мекушавата светлозрачност од презривите габи од внатре, ги покажуваа наквасените камења на ѕидовите од коишто секоја трага на вар беше исчезнала; немливиот, реав и мувлонаглотен под од тврда земја со неговите гнасни габи; скапаните останки од она што беше било триножници, столици и маси и друга побезоблична покуќнина; тешките штици и масивните греди на приземјето над нас; трошната врата од штици која водеше до комори и одаи под другите делови на куќата; сронетото камено скалиште со запустен дрвен ракофат; и грубиот камин небаре пештера од поцрнети цигли каде што ‘рѓосани железни одломки го откриваа претходното присуство на куки, андирони, ражен, пирустија и вршник - ваквите нешта, како и нашите аскетски камп-столици и полско креветче и тешката и сложена разорувачка машинерија која ја бевме довеле.

Како и за време на моите претходни истражувања, ја имавме оставено отклучена вратата кон улицата; за да имаме отворено директен и практичен пат за бегство во случај на пројави надвор од нашата моќ за справување. Идејата ни беше дека нашето продолжено ноќно присуство би свикало каков и да е злоќуден ентитет кој тука демне; и дека одошто се бевме спремиле, можевме да се ослободиме од нештото преку еден од начините со кои се имавме снабдено откако ќе го препознаеме и доволно ќе го понабљудуваме. Колку време ќе треба за да се свика и поништи нештото, немавме претстава. Имавме на ум и тоа дека нашата намера е далеку од безбедна; зашто никој не можеше да каже колкава сила ќе покаже нештото. Но заклучивме дека ризикот е достоен на пленот и се впуштивме сами и недвоумејќи се; свесни дека барањето на помош од надвор само ќе нѐ изложи на потсмев и можеби ќе нѐ спречи да вооопшто си ја оствариме целта. Ваква ни беше душевната состојба додека разговаравме - до доцна во ноќта, додека сѐ поголемата дремливост на чичко ми не ме натера да го потсетам да си легне на двочасовното спиење.

Нешто како страв ми ги смрзна коските додека седев таму сам во ситните саати - велам сам зашто оној кој седи до заспан човек навистина е сам; можеби посам одошто и самиот сфаќа. Вујко ми дишеше длабоко, а неговите длабоки вдишувања и издишувања беа придружени од дождот од надвор и проследени од еден друг тревожен звук на далечни капки од вода некаде од внатре - зашто куќата беше одбивно влажна дури и во суво време, а во таа бура беше небаре мочуриште. Го разгледував разлабавениот, антички каменорез на ѕидовите на габестата светлина и мекушавите зраци кои се прикрадуваа од улицата низ прекриените прозорци; и во еден наврат, кога се чинеше дека ќе ми се згади од опората атмосфера на местото, ја отворив вратата и се распулив нагоре-надолу по улицата, насладувајќи се со очи од познатата глетка и со ноздри од угодниот воздух. И понатаму ништо не се случуваше да би ми го наградило вардењето; и фатив да се проѕевам, од умор кој ја совладуваше растревоженоста.

Тогаш вниманието ми го привлече превртувањето на чичко ми во сонот. Неколку пати неспокојно се беше извртил на креветчето за време на покасната половина на првиот час, но сега дишеше со невообичаена нерамномерност, повремено испуштајќи воздишки коишто содржеа немалку особини на загушено стенкање. Ја насочив електричната батерија кон него и видов дека лицето му е свртено, па станувајќи и преминувајќи од другата страна на креветчето, повторно светнав со батеријата за да видам да не го боли нешто. Она што го видов крајно изненадувачки ме обеспокои, земајќи ја предвид неговата релативна баналност. Сигурно се работеше само за поистоветување на каква и да било несекојдневна околност со зловестната природа на нашата локација и мисија, зашто околноста навистина не беше сама по себе стравотна или неприродна. Беше само тоа што изразот на лицето на чичко ми, несомнено вознемирен од чудните соништа кои нашето опстојателство му ги имаше поттикнато, зајавуваше бележита изнервираност и вооошто не се чинеше својствено за него. Секојдневниот израз на лицето му беше оној на љубезно и воспитано спокојство, но сега мношто чувства како да се бореа во него. Мислам дека, сѐ на сѐ, токму ова мношто беше она што челно ме вознемири. Чичко ми, како што збивташе и се превртуваше со сѐ поголема нелагодност и со очи кои сега се беа ококориле, се чинеше како да не е еден човек, туку повеќе луѓе и укажуваше на своевидна особина на отуѓување од самиот себеси.

Одеднаш започна да мрмори и не ми се допадна како му изгледаа устата и забите додека зборуваше. Зборовите отпрво беа неразбирливи, а потоа - извонредно штрекнувајќи се - ги препознав по нешто што ме исполни со леден страв додека не се сетив на ширината на образованието на чичко ми и безмерните преводи кои ги беше направил од антрополошките и антикварни статии во „Реву де ду монд“. Зашто седиот Елиу Випл мрмореше на француски и неколкуте фрази кои можев да ги распознаам се чинеа поврзани со најмрачните митови кои ги имаше адаптирано од славното париско списание.

Наеднаш ладна пот изби врз челото на заспаниот и нагло срипа, полурасонет. Мешаницата од француски зборови се смени во англиски извик и засипнатиот глас возбудено свика „Здивот, здивот!“ Тогаш будењето стана потполно и со стишување на изразите на лицето до нормална состојба чичко ми ме зграби за рака и почна да ми расприкажува сон чие јадро на значајност можев да го претположам само низ некаква стравопочит.

Ми рече дека беше отпловил од мошне обична низа сонишни слики кон сцена чија чудност не била сродна со ништо што дотогаш имал прочитано. Била од овој свет, а сепак не - сенишна геометриска шашарма во којашто можеле да се видат елементи на познати нешта во најнепознати и нелагодни комбинации. Имало укажување на настрано разбуричкани слики наметнати една врз друга; распоред во којшто суштественостите на времето како и на просторот си чинеле разредени и помешани во најнелогичен крој. Во овој калеидоскопен вртлог на призрачни впечатоци имало повремени кадра, ако можело така да се каже, со своеобразна јасност, но необјаснива разнородност.

Во еден наврат на чичко ми му се причинило дека лежи во несмасно ископана јама, со толпа разлутени лица урамени од раштркани локни и триаголни шапки како му се мрштат. Потоа се чинело дека е во внатрешноста на некоја куќа - навидум стара куќа - но подробностите и жителите постојано се менувале и никако не можел да е сигурен за лицата или покуќнината, а ниту за самата соба, зашто и вратите и прозорците се чинеле дека се во иста таква струјна состојба како и веројатно поподвижните предмети. Настрано било - ѓаволски настрано - и вујко ми зборуваше скоро како некое учениче, небаре очекуваше да не му верувам кога изјави дека меѓу чудните лица имало многу со непогрешливите црти на семејството Харис. И за сето ова време имало некаков личен осет на давање, небаре некое проникливо присуство му се беше проширило низ телото и се закренало да му ги обземе животните процеси. Морници ми поминаа од помислата на тие животни процеси, колку и да беа излитени од осумдесетиедногодишно непрестајно функционирање, во спор со непознати сили од коишто и најмладиот и најсилен организам со право би се исплашил; но уште истиот миг промислив дека соништата се само соништа и дека овие неудобни слики, во најлош случај, не би можеле да се ништо повеќе од контраиндикација во чичко ми од истрагата и очекувањата коишто во последно време ни ги беа исполнувале умовите исклучувајќи сѐ останато.

Разговорот исто така послужи да ми го растера чувството на чудност; па со тек на време им потклекнав на проѕевањата и си го побарав редот да мигнам. Чичко ми сега се чинеше доста буден и желно го пречека периодот на вардење и покрај тоа што кошмарот го беше скорнал многу порано од двата часа коишто му следуваа. Сонот бргу ме кутна и уште веднаш бев опседнат од сништа од највознемирувачки тип. Почувствував, во привиденијата, некоја космичка и безгазерна самотија; со непријателство кое струеше од секоја страна на некаков затвор каде што бев прикован. Ми се чинеше како да сум врзан со затната уста и подбуцнуван од одекливите викотници на далечни мноштва кои жеднееа по мојата крв. Лицето на чичко ми ми се појави со понепријатни поистоветувања одошто на јаве и си спомнувам за многу залудни претања и обиди да вреснам. Не беше пријатна дремка и на еден миг не ми падна жал поради одекливиот крик кој ги расцепи препреките на сон и ме префрли во остра и трепетлива будност во којашто секој предмет пред очите ми стрчеше со повеќе од природна јасност и вистинитост.



V


Бев лежел со лицето свртено од столицата на чичко ми, па во тој ненадеен молскот на будење ја видов само вратата кон улицата, посеверниот прозорец и ѕидот и подот и таванот кон северниот дел на собата, сите фотографирани со морбидна живописност врз мојот мозок со светлина посветла од сјајот на габите или зраците од улицата од надвор. Не беше ниту силна ниту средно силна светлина; апсолутно недоволно силна за читање на просечна книга. Но ја фрлаше мојата сенка и онаа на креветчето врз подот и имаше жолтеникава, продорна сила која загатнуваше нешта појаки од светлосност. Ова го увидов со нездрава острина и покрај фактот што две од моите сетила беа насилно кајдисани. Зашто во ушите ми ѕвонеше одекот на тој потресен врисок, а ноздрите ми се превртуваа од смрдеата која го исполни местото. Мојот ум, изострен колку и сетилата, ја препозна кобната необичност; и скоро автоматски срипав и се завртев в место да ги зграпчам разорните инструменти кои ги имавме оставено вперени кон мувливата дамка пред каминот. Како што се свртев, стравував од тоа што ќе го видам; зашто врисокот беше бил во гласот на чичко ми; и не знаев против каква закана ќе треба да се бранам и себеси и него.

Но и после сѐ, глетката беше полоша одошто стравував. Постојат ужасии над ужасот и ова беше едно од оние јадра на сета сонишна одвратност којашто космосот ги чува за да ги сотре оние проклети и несреќни малкумина. Од габосаната земја испари чурејна лешородна светлина, жолта и морна, која се расклокоти и расшлапа до џиновски висини во бледи контури получовечки и получудовишни, низ коишто можев да ги видам оџакот и каминот од другата страна. Сето беше очи - волјчи и потсмешливи - и смежурената инсектолика глава се растопуваше на врвот во тенка нишка на магла што гнојно се вителеше наоколу и најпосле исчезнуваше низ оџакот. Велам дека го видов нештово, но само по свесна ретроспектива кај успеав дефинитивно да му ја одредам проклетата приближност на форма. Дотогаш за мене беше само превирлив, бледо светлозрачен облак на габеста поганштина, обвиткувајќи и растопувајќи го до ненавистна пластичност предметот околу којшто беше сосредоточено сето мое внимание. Тој предмет беше чичко ми - седиот Елиу Випл - којшто со зацрнети и загнилени црти ми се вргалеше и тептавеше и се пресигаше со крвјосани канџи да ме распара со јарост којашто овој ужас ја имаше разбудено.

Единствено чувството на рутина ме спречи да полудам. Се бев извежбал во подготовка за клучниот миг и слепиот тренинг и ме спаси. Прифаќајќи го клокотливото зло како супстанца која не е достижна за материја или материјалната хемија и според тоа игнорирајќи го пламенофрлачот кој ми демнеше од лево, ја штракнав струјата на апаратот со круксовата цевка и ја упатив кон таа сцена на бесмртна богохулност најсилната етерична радијација којашто човечката спретност може да ја впрегне од просторите и течностите на природата. Се појави синкава маглина и избезумено прпорење и жолтеникавата светлозрачност ми се виде како попритулена во очите. Но видов дека притуленоста доаѓа само од контрастот и дека брановите од машината воопшто немаа никакво влијание.

Тогаш, среде таа демонијачка приредба, здогледав пресен ужас кој донесе извици до моите усни и ме втурна несмасно тетеравајќи се кон таа отклучена врата кон тивката улица, не берејќи гајле какви абнормални стравотии би отпуштил врз светот или какви мисли или човечки судови си бев свикал врз себеси. Во таа притулена смеса од сино и жолто обликот на чичко ми беше започнал со гадно растопување чија суштина порекнува секаков опис и низ коешто врз неговото испарувачко лице настапија такви промени на идентитет какви што само лудило може да зачне. Наеднаш беше ем ѓавол ем мноштво, ем костурница ем врвулица. Осветлен од смешаните и нејасни зраци, пивтиестото лице зазеде дузина - дваесет - сто - изгледи; церејќи се, како што спласна наземи врз тело што се стопи како лој; во карикатурната лика на чудни, а сепак нечудни свити.

Ги видов цртите на лозата на Харисови, машки и женски, возрасни и детинести и други црти стари и млади, груби и префинети, познати и непознати. На еден миг блесна еден уназаден минијатурен плагијат на сиротата, луда Роби Харис којашто ја бев видел во музејот на школото за дизајн, а во еден друг наврат ми се причини дека ја наѕрев ковчестата лика на Мерси Декстер како што ја паметев од една слика во куќата на Карингтон Харис. Беше стравотно вон секаква замисла; кон крајот, кога своевидна смеса на слугински и бебешки сурати затрепери близу до габестиот под каде што се ширеше локва од зеленикава мрснотија, се причини како менливите црти да се борат меѓу себе и да се стремат да обликуваат контури како оние на љубезното лице на чичко ми. Сакам да мислам дека постоеше во тој миг и дека се обиде да ми каже збогум. Ми се причини како и јас да подикнав збогување од исушениот грклан додека се поревав кон улицата; со еден тенок проток на мрснотија која ме следеше низ вратата кон од дожд накиснатиот тротоар.

Остатокот е сеништен и чудовиштен. Немаше никој на мократа улица и во сиот свет немаше никој на кој се осмелував да му кажам. Бесцелно чекорев кон југ минејќи ги Колеџ Хил и Атениумот, по „Хопкинс стрит“ и преку мостот на трговскиот кварт каде што високите згради се чинеа дека ме вардат како што современите материјални нешта го вардат светот од древни и неугодни чудесии. И тогаш сивата зора влажно се распостели од исток, отцртувајќи го архаичниот рид и неговите прастари кули и свикувајќи ме кон местото каде што мојата стравотна работа сѐ уште не беше завршена. И на крајот отидов, мокар, гологлав и замајан од утринската светлина и влегов низ таа грозна врата на „Бенефит стрит“ којашто ја имав оставено подотворена и којашто сеуште загадочно им се клатеше пред самоти очи на ранобудните станари на улицата на кои не се осмелував да им прозборам.

Мрснотијата ја немаше, зашто мувлосаниот под беше порозен. А и пред каминот немаше никаква останка од џиновската склупчена форма од шалитра. Погледнав кон полското креветче, столиците, инструментите, мојата занемарена шапка и пожолтената сламена шапка од чичко ми. Повелаше замаеност и едвај можам да си споменам што беше сон, а што јаве. Тогаш мислите почнаа да ми прокапуваат и знаев дека бев посведочил нешта поужасни од на сон. Седнувајќи, се обидов да претположам онолку колку што здравиот разум ми дозволуваше што всушност се имаше случено и како би можел да го окончам ужасот, ако воопшто и беше вистински. Материја се чинеше дека не ќе да е ниту етер ниту нешто сфатливо за човечка памет. Тогаш, што ли беше освен некој егзотичен излив; некоја вампирска чуреа каква што ексетерските селани раскажуваа дека демне над извесни црковни гробишта? Ми се виде како ова да е трагата и повторно погледнав кон подот пред каминот каде што мувлата и шалитрата имаа заземено чудни облици. За десет минути се одлучив и земајќи си ја шапката тргнав за дома, каде што се избањав, јадев и по телефон порачав казма, мотика, војничка гас-маска и шест туби сулфурна киселина, сѐ ова да ми се достави наредното утро до вратата од визбата на одречената куќа на „Бенефит стрит“. Потоа се обидов да заспијам; и не успевајќи, го поминав времето читајќи и составувајќи бесмислени стихови за да си го урамнотежам расположението.

Во 11 претпладне наредниот ден започнав да копам. Времето беше сончево и ми беше мило. И понатаму бев сам, зашто колку и да се плашев од непознатиот ужас по кој трагав, имаше повеќе страв во помислата да му кажам некому. Покасно му кажав на Харис, само од чиста потреба и бидејќи тој и имаше чуено несекојдневни сказни од старци кои го правеа малку понаклонет да поверува. Додека ја разорував смрдливата црна земја пред каминот, правејќи со мотиката да вискозна жолта излачотина се цеди од белите габи кои ги дрпав, треперев од слизгавите мисли за што би можел да разоткријам. Некои тајни од внатре во земјата не се добри за човештвото и ова ми се чинеше дека е една од нив.

Раката забележливо ми се тресеше, но и понатаму длабев; и по некое време стоев во големата дупка која ја имав ископано. Со продлабочувањето на дупката, која беше околу шест квадратни стапки, врлата миризба растеше; и изгубив секаков сомнеж за мојот неизбежен контакт со пеколното нешто чии изливања ја беа проколнувале куќата повеќе од век и пол. Се запрашав како ќе изгледа - какви ќе му се обликот и супстанцата и колку ли има изнараснато низ долгите доби цицање живот. Најнакрај се искачив од дупката и ја раштркав натрупаната земја, а потоа редејќи ги големите туби со киселина околу и близу двете страни, за кога ќе дојде време да можам сите брзо и последователно да ги испразнам прудолу во окното. Потоа фрлав земја само долж другите две страни; работејќи поспоро и обувајќи си ја гас-маската како што миризбата растеше. Бев скоро обескуражен од близината до некакво безимено нешто на дното на јамата.

Одеднаш мотиката ми удри врз нешто помеко од земја. Затреперив и се придвижив за да излезам од дупката, чија длабочина сега ми беше до вратот. Потоа ми се врати храброста и ја растружив земјата на светлината на електричната ламба со која се имав снабдено. Површината којашто ја разоткрив беше рибина и стаклеста - некаква си полугнојна засирена пивтија со укажување на полупроѕирност. Продолжив да стружам и видов дека има облик. Имаше процеп каде што дел од супстанцата беше превиткана. Откриената површина беше огромна и грубо цилиндрична; како колосална, мека, сино-бела борија превиткана на две, со дијаметар од околу две стапки при најголемиот дел. И понатаму стружев и потоа нагло изрипав од дупката бегајќи од гнасното нешто; трескавично вадејќи им ги тапите на тешките туби и навалувајќи ги, сипејќи им ја корозивната содржина една по друга во таа костурничарска бездна и врз незамисливата абнормалност чиј титански лакт го бев видел.

Заслепувачкиот вртлог од зеленикаво-жолта чуреа која олујно проструи од дупката додека се спушташе поплавата од киселина, никогаш нема да ми ги напушти спомените. По сиот рид народот раскажува за жолтиот ден, кога жолчни и ужасни чуреи се дигнале од фабричкиот отпад истурен во реката Провиденс, но јас знам колку грешат во однос на нивниот извор. Раскажуваат и за одвратното рикање кое истовремено дошло од некоја изместена водоводна или гасна цевка подземи - но и тука би можел да ги поправам ако се осудував. Беше неискажливо потресно и не сфаќам како воопшто преживеав. Се онесвестив откако ја испразнив четвртата туба, со која морав да се расправам откако гасот веќе имаше почнато да ми ја пробива маската; но кога ми се врати свеста видов дека дупката веќе не оддава пресни чуреи.

Двете преостанати туби ги испразнив без некој посебен исход и по извесно време ми се виде безбедно за пак да ја вратам земјата во јамата. Самрак ме фати додека завршив, но стравот веќе си имаше заминато од местото. Запурноста беше помалку реава и сите чудни габи имаа овенато во некаква безопасна сивкаста прав која небаре пепел се раздувуваше по подот. Еден од најадските стравови на земјата беше витосал засекогаш; и ако пеколот постои, најпосле ја беше примил демонската душа на една неосветена работа. И додека ја нагнетував последната мотика мувла, ги пролеав првите од многу солзи со коишто му оддадов неизвештачена почит на споменот на мојот сакан чичко.

Наредната пролет не никнаа бледи треви и чудни плевели во терасните градини на одречената куќа и набрзо потоа Карингтон Харис го даде местото под кирија. Сеуште е призрачна, но нејзината чудност ме воодушевува и помешано со олеснувањето ќе ми падне и некаква настрана жал кога ќе ја срушат за да отворат место за некоја шундава продавница или невкусна станбена зграда. Старите јалови дрвја во дворот почнаа да раѓаат мали, слатки јаболка и лани птици се вгнездија во нивните вргави крошни.


 I - Сенката врз оџакот


Грмежи ечеа низ воздухот ноќта кога појдов во напуштената вила на Темпест Планина да го барам демнечкиот страв. Не бев сам, зашто во тоа време лекоумноста ми се немаше смешано со љубовта кон гротескното и стравотното којашто беше направила да занает ми се редица потраги по чудни ужасии во книжевноста и во животот. Со мене беа двајца верни и мускулести мажи по коишто имав пратено абер кога дојде време; мажи кои долго време беа здружени со мене во моите грозоморни истражувања поради нивната сперлива телесна спремност.

Тивко заминавме од селото поради новинарите кои сѐ уште се вртеа наваму-натаму по устрелната паника од претходниот месец - кошмарната ползечка смрт. Покасно, ми дојде мисла, можеби и ќе ми се најдат; ама не ги сакав баш тогаш. Како не даде Господ да им дадам да се вмешаат во потрагата, та да не морав толку долго сам да ја носам тајната; да ја носам сам од страв дека светот ќе ме нарече луд или самиот ќе полуди од демонските изводи на нештото. Сега кога најпосле ја раскажувам, за да не би се поманијачил од мрачни мрштења, посакувам никогаш да не ја сокриев. Зашто јас и само јас знам што страв демне на таа призрачна и пуста планина.

Во мал автомобил ги поминавме милјите на прастара шума и ридови сѐ додека не нѐ сопре угорнината на шумјакот. Пределот поседуваше појава на поголема зловестност од вообичаено како што го гледавме вака навечер и без навикнатите толпи на истражувачи, при што често бевме наведени да ги употребуваме карбидските ламби и покрај вниманието коешто можеби би го привлекле. Не беше угоден пејсаж во темница и сигурен сум дека ќе ја забележев неговата морбидност дури и да не знаев за стравотијата која таму војваше. Од диви ѕверки немаше ниедна - си знаат тие како треба кога смртта толку одблизу се вргали. Древните од молња расцепени дрвја се чинеа неприродно големи и искривени, а останатото зеленило неприродно густо и трескаво, додека своевидни брда и височинки на оплевелената, од фулгурити избраздена земја ме потсетуваа на змии и мртовечки черепи подуени до џиновски размери.

Повеќе од век страв беше демнел на Темпест Планина. Ова уште веднаш го научив од новинарските статии за катастрофата која за првпат го беше свртела вниманието на светот кон пределот. Местото е отсечено, осамено извишување во оној дел на Катскилските Планини кај што холандската цивилизација мекушаво и минливо беше продрела на времето, оставајќи зад себе, како што се повлекувала, само неколку исупустени вили и изродно население на распосланици вдомено во жалосни касаби на отсечените падини. Обични суштества ретко ја посетувале месноста додека не била формирана државната полиција и дури и сега има саде нередовни полициските патроли. Меѓутоа стравот е останат како старо предание низ соседните села; бидејќи е главна тема на простите муабети на сиротите мелези кои понекогаш ги напуштаат нивните долини да тргуваат со рачно сплетени кошници за оние примитивни дневни потреби кои не можат да ги уловат, изранат или направат.

Демнечкиот страв домуваше во одречената и напуштена вила на Мартенсови, која ја крунисуваше високата, но блага возвишеност чија склоност кон чести бури и грмежи ѝ го беше поттикнала името Темпест Планина. Повеќе од сто години античката, од шумјаци опкружена камена куќа беше била тема на приказни ем неверојатно разуздани ем чудовишно одвратни; приказни за некоја тивка титанска ползечка смрт која војва наваму-натаму на лето. Со цимоллива настојчивост распосланиците раскажуваа сказни за некој демон кој грабал осамени патници кога ќе се стемнело, или земајќи ги со себе или оставајќи ги во ужасна состојба на изгризана расчереченост; додека понекогаш шепотеа за траги од крв кои воделе до далечната вила. Некои велеа дека грмежите го свикувале демнечкиот страв од неговото жилиште, а други дека грмежите биле негов глас.

Никој надвор од зафрлените предели не веруваше во овие разнобразни и противречни приказни, со нивните неразбирливи, одвишни описи на уполунаѕрениот враг; но ни земјоделеци ни селани не се сомневаа дека вилата на Мартенсови е гробождерски опседната. Месната историја забрануваше такви сомнежи, иако никогаш не беше пронајден никаков доказ за духови од страна на оние истражувачи кои ја имаа посетено градбата по една особено живописна сказна на распосланиците. Баби раскажуваа чудни митови за Мартенсовиот призрак; митови поврзни со семејството Мартенс, нивната настрана наследна разноликост на очите, нивните долги, неприродни летописи и убиството кое ги беше проколнало.

Стравотијата која мене ме доведе до местото беше едно ненадејно и предзначно потврдување на најразузданите планинарски легенди. Една летна вечер по бура со невидена бес, околијата била скорната од стампедо на распосланици што не можело да е создадено само од заблуда. Жалосниот калабалак на доморотци се дереле и цимолкале за некој неименлив ужас кој се беше спуштил врз нив и немало никој што не им верувал. Не го виделе, но чуле такви крици од една од нивните касаби за да би знаеле дека некоја ползечка смрт има дојдено.

Изутрината граѓаните и државната полиција тргнале по растреперените планинари до местото од каде што велеле дека дошла смртта. И смртта навистина била таму. Земјата под едно од селата на распосланиците се врушила од удар на молња, уништувајќи неколку од смрдливите колипки; но врз оваа имотна штета бил наметнат органски пустош кој неа ја доведувал до безначајност. Од 75те доморотци кои го населувале местото, не бил видлив ниту еден жив примерок. Разораната земја била прекриена со крв и човечки останки кои пресликовито зајавувале за дивјаштината на демонски заби и канџи; но немало ниедна видлива трага што се одалечувало од колежот. Во тоа дека причинителот мора да е некое одвратно животно, сите бргу се согласиле; ниту нечиј јазик се нашол да го оживее обвинувањето дека такви загадочни умирања биле само дел од скотските убиства вообичаени за расипничките заедници. Тоа обвинувања било оживеано само откако околу 25мина од вкупното население биле најдени меѓу мртвите; и дури и тогаш било тешко да се објасни убиството на педесет души од страна на половина од таа бројка. Но остануваше фактот дека на една лета вечер секавица се беше спуштила од небесата и оставила мртво село чии лешеви биле ужасно осакатени, изџвакани и изгребани.

Возбудената околија веднаш го поврзала ужасот со опседнатата вила на Мартенсови, иако месностите беа оддалечени повеќе од три милји. Полицајците биле поскептични; само пропратно вклучувајќи ја вилата во нивната истрага и сосема занемарувајќи ја кога виделе дека е потполно напуштена. Меѓутоа, луѓето од околијата и од по селата го прочешлале местото со бесконечна грижа; не оставајќи камен на камен во куќата, сондирајќи бари и потоци, срамнувајќи грмушки и претурајќи низ блиските шуми. Сѐ било залудно; смртта која беше дошла не беше оставила никава трага освен самото уништување.

До вториот ден од истрагата работата беше целосно разработена од весниците, чии новинари ја запоседнаа Темпест Планина. Ја опишуваа во многу подробности и низ многу интервјуа за да би ја развиделиле историјата на ужасот онака како што беше раскажана од страна на тамошните стари баби. Отпрво само индолентно ги следев статиите, одошто сум познавач на ужасии; но по една недела насетив атмосфера која несекојдневно ме распали, па на 5 август 1921 се пријавив меѓу новинарите кои беа начичкани во хотелот во Лефертс Корнерс, најблиското село до Темпест Планина и признат штаб на истражувачите. По уште три недели, раштркувањето на новинарите ме остави на слобода за да почнам со стравотното испитување кое го темелев на акрибични распрашувања и иследувања со коишто во меѓувреме се имав зафатено.

И така таа летна вечер, додека далечните грмежи баботеа, го напуштив тивкиот автомобил и со двајца вооружени придружници заскитав низ последните брдопрекриени пространства на Темпест Планина, фрлајќи ги зраците на електричната светилка врз призрачните сиви ѕидови кои започнаа да се појавуваат низ џиновските дабови пред нас. Во оваа морбидна ноќна самотија и мекушаво мижуркаво осветлување, масивниот коцкест куп пројавуваше магливи намеци на стравотии кои денот не можеше да ги открие; но сепак не се поколебав, зашто бев дојден со жолчна решителност да испробам една идеја. Верував дека грмежите го повикуваа смртодемонот од некое стравотно тајно место; и бил ли демонот телесен ентитет или поморна чуреа, сепак намеравав да го видам.

И претходно ги имав темелно пребарано рушевините, па добро си го знаев планот; бирајќи си ја за седиште на бдеењето старата соба на Јан Мартенс, чие убиство оставило толкав белег врз селските легенди. Имав проникливо чувство дека живеалиштето на оваа древна жртва ќе е најпогодно за моите потреби. Одајата, голема околу дваесет стапки квадратни, содржеше, исто како и другите соби, некакво ѓубре кое некогаш беше било мебел. Се наоѓаше на вториот спрат, во југоисточниот ќош на куќата и имаше масивен источен прозорец и тесен јужен прозорец и двата лишени од окна или ролетни. Наспроти големиот прозорец имаше огромен камин во холандски стил со библиски плочки кои го претставуваа блудниот син и наспроти тесниот прозорец имаше широк кревет вграден во самиот ѕид.

Како што се засилуваа од дрвја придушените грмежи, ги стокмив подробностите на мојот план. Прво, на работ на големиот прозорец врзав една до друга три јажени скали кои ги имав понесено со себе. Знаев дека допираат до погодно место на тревата од надвор, бидејќи ги имав испробано. Потоа, тројцата довлечкавме од една друга соба широк лежај со балдахин, нагнетувајќи го странично наспроти прозорецот. Откако го прекривме со елови гранки, сите се спруживме врз него со спремни автомати, двајца да одмараат, а третиот да варди. Од било која насока и да би дошол демонот, имавме обезбедено можно бегство. Ако дојде од во куќата, ги имавме прозорните скали; ако дојде однадвор, вратата и скалите. Судејќи по дотогашниот преседан, не мислевме дека би нѐ гонел до далеку, дури и во најлош можен случај.

Јас вардев од полноќ до еден часот, кога и покрај зловестната куќа, незаштитениот прозорец и надоаѓањето на грмежи и молњи, ме фати некоја своеобразна дремка. Бев помеѓу двајцата придружници, Џорџ Бенет кој лежеше накај прозорецот и Вилијам Тоби кој лежеше накај каминот. Бенет спиеше, очигледно чувствувајќи ја истата аномална дремливост која и мене ме имаше погодено, па го назначив Тоби да варди по мене, иако видов дека и нему му паѓа главата. Своевидна работа е тоа е колку решително се имав запулено кон тој камин.

Засилените грмежи сигурно ми имаа повлијаено на соништата, зашто за краткото време додека спиев ми се видоа апокалиптични слики. Еднаш и делумно се разбудив, најверојатно бидејќи спијачот крај прозорецот немирно ја беше спружил раката врз моите гради. Не бев доволно буден за да видам дали Тоби си ја врши службата на чувар, но јасно почувствував некое шубе во однос на тоа. Никогаш дотогаш присуството на зло ме немаше толку трогателно налегнато. Покасно сигурно пак сум потонал во сон, зашто умот ми срипа од хаосни привиденија кога ноќта постана одвратна од дерења кои беа надвор од сите мои дотогашни искуства или мечти.

Преку тоа дерење најтајната душа на човечки страв и теглило безнадежно и поулавено гребеше врз абоносните порти на заборав. Се разбудив среде црвено лудило и ѓаволјански потсмев, како што тоа фобично и избистрено теглило се повлекуваше и одекнуваше сѐ подолу и подолу преку несфатливи видици. Немаше светлина, но од празниот простор од мојата десна страна знаев дека Тоби го нема и дека само Господ знае каде е. Врз градите сѐ уште ми лежеше тешката рака на спијачот од мојата лева страна.

Тогаш фати пустошниот удар на гром кој ја затресе целата планина, ги осветли најмрачните костурници на ветвиот шумјак и го расцепи патриархот на искривените дрвја. На демонскиот блесок од една чудовишна пламена топка спијачот нагло срипа додека болскотот од пред прозорецот живописно ја фрли неговата сенка врз оџакот над каминот од којшто моите очи никогаш не се откинаа. Тоа дека сум сѐ уште жив и здраворазумен, е чудо коешто не можам да го сознаам. Не можам да го сознаам, зашто сенката врз тој оџак не беше онаа на Џорџ Бенет ниту на некое друго човечко суштество, туку богохулна абнормалност од најдлабоките кратери на пеколот; безимена, безоблична грозотија каква што ничиј ум не може целосно да си ја претстави и ничие пенкало не може дури ни делумно да ја опише. Уште наредниот миг веќе бев сам во таа проколната вила, тресејќи се и тептавејќи. Џорџ Бенет и Вилијам Тоби не оставија ни трага зад себе, дури ни од борба. Никој никогаш веќе не ги виде.



II - Минувач среде бурата


Со денови по тоа одвратно доживување во таа шумозавиена вила лежев растревожено исцрпен во хотелската соба во Лефертс Корнерс. Не се сеќавам баш како успеав да стигнам до автомобилот, да го запалам и незабележно да се мушнам до селото; зашто во умот не ми се задржа никаков јасен впечаток освен на дивораки титански дрвја, демонијачки мрмори на грмежи и Каронски сенки по ниските брда кои како пеги и стрии откосо го шареа регионот.

Додека се тресев и мрштев мислејќи на фрлањето на таа мозокосрозна сенка, знаев дека најпосле бев издуднал еден од врховните ужасии на Земјата - еден од оние безимени помори од надворешните небиднини чии бледи демонски гребења понекогаш ги наслушуваме од најдалечниот раб на семирот, но против коишто нашите ограничени погледи ни овозможиле милостив имунитет. Сенката којашто ја бев видел едвај се дрзнав да ја испитам или утврдам. Нешто имаше легнато помеѓу мене и прозорецот вечерта, но морници ми врвеа секојпат кога не можев да се оттргнам од нагонот да одредам што. Барем да за’ржеше или загрохотеше или кркотливо да се засмееше - дури и тоа ќе ја олеснеше безгазерната одвратност. Но беше толку тивко. Си ја имаше спружено тешката рака или предна шепа врз моите гради. Очигледно беше органско, или некогаш беше било органско… Јан Мартенс, чија соба ја бев запоседнал, беше закопан во гробиштата близу вилата… Морав да ги најдам Бенет и Тоби, ако беа живи… зошто ги избра нив, а ме остави мене за најнакрај?... Дремките ми се толку задушливи, а соништата ми се толку ужасни…

За кратко време сфатив дека морам на некој да му ја раскажам мојата приказна или потполно да се растројам. Веќе одлучив да не се откажувам од потрагата по демнечкиот страв, зашто во мојата брзоплета неукост чинев дека несигурноста би била полоша од просветленостa, колку ужасна и да би испаднала истата. И така во себе почнав да се одлучувам како најдобро да ја фатам работата, кого да земам во доверба и како да го уловам нештото кое беше разгромило двајца и ја беше фрлило кошмарната сенка.

Челни познаници во Лефертс Корнерс ми беа задушевните новинари, од коишто неколкумина допрва требаше да ги соберат последните одеци од трагедијата. Се одлучив да од нив си изберам колега и колку повеќе се думав толку повеќе меракот ме тераше кон Артур Монро, црномурест, виток човек на околу триесет и пет години, чие образование, вкус, интелегенција и табиет се чинеше дека го одбележуваат како некој кој не е врзан само за установени идеи и искуства.

Едно попладне на почетокот на септември Артур Монро ја ислуша мојата приказна. Уште од самоти почеток видов дека му разбудив и интерес и сочувство и кога завршив, ја испита и продискутира целата работа со врвна лукавост и расудување. А и советот му беше предимно практичен; зашто предложи одложување на операцијата во вилата на Мартенсови додека не се довооружаме со повеќе подробни историски и географски податоци. На негова иницијатива ја прочешлавме околијата за информации во врска со ужасното семејство Мартенсови и откривме човек кој поседуваше еден извонредно просветлувачки семеен дневник. Исто така зборувавме на долго и широко со планинските мелези кои сѐ уште немаа избегано од ужасот и шашармата кон подалечните падини и се договоривме да ѝ претходиме на нашата апогејна задача - исцрпното и заклучно испитување на вилата во однос на нејзината забележана историја - со исто толку исцрпно и заклучно испитување на местата поврзани со различните трагедии од легендите на распосланиците.

Происходот на испитувањата отпрво не беше многу просветлувачки, макар што нивното табелирање се чинеше дека ни откри еден мошне значаен тек; имено, тоа дека бројот на пријавени ужаси беше далеку поголем во областите кои беа релативно близу до избегнуваната куќа или поврзани со неа преку пространства на морбидно пренахранета шума. Навистина, имаше и исклучоци; всушност, ужасот кој се имаше расчуено по светот се беше случил на еден гол простор без дрва оддалечен и од вилата и од секаква допирна корија.

Што се однесуваше на природата и изгледот на демнечкиот страв, ништо не можеше да се дознае од исплашените и кусоумни колипкари. Во ист здив го викаа и змија и џин и громовнички ѓавол и лилјак и мршојадец и дрво што чекори. Меѓутоа сепак слутевме дека претпоставката дека е жив организам високо подлежен на електрично празнење ни е оправдана; и иако некои од приказните укажуваа на крилја, верувавме дека неговата одбивност кон отворени простори правеше да копнено придвижување е поверодостојна теорија. Единственото нешто што не беше во склад со ваквото гледиште беше брзината со којашто суштеството мораше да има патувано со цел да ги изведе сите дела кои му се препишуваа.

Кога подобро ги запознавме распосланиците, на многу начини ни паднаа своевидно симпатични. Прости животинки беа, благо спуштајќи се по еволуционата скала поради нивниот несреќен бабалак и затапувачка отсеченост. Се плашеа од туѓинци од надвор, но полека се навикнаа на нас; масивно помагајќи ни најпосле кога дојде време да ги собориме честаците и разотвориме сите прегради во вилата во потрага по демнечкиот страв. Кога ги замоливме да ни помогнат да ги најдеме Бенет и Тоби беа навистина вознемирени; зашто сакаа да ни помогнат, но сепак им беше јасно дека тие жртви потполно ги беше снемало од светот исто како и нивните исчезнати членови. Во тоа дека голем дел од нив навистина биле убиени и отстранети, како што и дивите животни веќе долго време беа истребени, се разбира бевме потполно убедени; и стравувајќи чекавме да се случат некакви додатни трагедии.

До средината на октомври бевме збунети од слабиот напредок. Благодарение на ведрите ноќи не се случија никакви демонијачки навали и потполноста на нашите залудни разбарувања низ куќата и околијата скоро нѐ натера да го сметаме демнечкиот ужас за некое нематеријално воздејство. Ни беше страв дека студеното време ќе нѐ наваса и ќе ни го сопре истражувањето, зашто сите се согласуваа дека демонот обично е тивок во зима. Поради ова, како некое вјасање и очај да се имаше појавено во нашето последно денско чешлање на од ужас посетената касаба; касаба која сега беше напуштена поради стравовите на распосланиците.

Злок’сметната касаба на распосланиците беше без име, но долго време се беше наоѓала во еден засолнет, макар што гол, процеп помеѓу две височинки кои ги викаа Коун Планина и Мејпл Хил. Беше поблиску до Мејпл Хил одошто до Коун Планина и некои од грубите живеалишта всушност беа ископини во падините на оваа возвишеност. Географски, се протегаше на околу две милји на северозапад од подножјето на Темпест Планина и три милји од дабоопашаната вила. Растојанието помеѓу касабата и вилата, цели две милји и четврт од страна на касабата, беше потполно отворена околија; низина која имаше мошне рамен карактер освен неколку ниски змијовидни брда, а од зеленило имаше само трева и раштркани плевели. Со оглед на топографијата, најпосле заклучивме дека демонот мора да има дојдено од преку Коун Планина, чијшто јужен шумовит издаток се протегаше до недалеку од најзападниот ‘рбет на Темпест Планина. Подигнувањето на земјата заклучно го проследивме до еден одрон на Мејпл Хил, едно осамено, високо, расцепено дрво на чијашто страна беше била точката на ударот на ровјата која го имаше повикано врагот.

Како што по повеќе од дваесетти пат Артур Монро и јас исцрпно го претуравме секој инч од испоганетото село, бевме исполнети со извесна обесхрабреност споена со нејасни и дотогаш несмислени стравови. Беше претерано необјасниво, дури и кога стравотни и необјасниви нешта беа секојдневие, да се сретне сцена толку празна од секаква трага по една толку повасувачка случка; и се движевме наваму-натаму под оловното, замрачено небо со онаа трагична бесцелна ревност која извира од споено чувство на залудност и потреба да се делува. Игла да баравме, ќе ја најдевме; секоја колиба беше препроверена, секоја ридска ископина препребарана за тела, секоја трнеста стапка на соседните падини преиспитана за дувла или пештери, сѐ без никаков исход. А сепак, како што кажав, нејасни нови стравови заканувачки ни се имаа надвиснато; небаре некој џиновски лилјакокрилен орлолав невидливо да имаше квакнато врз планинските врвови и да ни се вргалеше со Абадонови очи кои гледаа кон транскосмички бездни.

Како што врвеше пладнето, имаше сѐ помалку и помалку виделина; и го чувме баботот на бурата која се спремаше над Темпест Планина. Ваквиот звук во таквата месност се разбира нѐ распали, макар што помалку одошто ќе нѐ распалеше навечер. Вака, очајно се надевавме дека бурата ќе продолжи и откако ќе се стемни; и со таквата надеж ги оставивме бесцелните пребарувања на ридската падина упатувајќи се кон најблиската населена касаба да насобереме толпа распосланици за да ни помогнат во истрагата. Иако беа страшливи, неколкумина од помладите беа доволно вдахнати од нашето заштитно водство за да ни ветат ваква помош.

Меѓутоа, едвај се имавме завртено, кога се спушти еден толку заслепувачки слап од пороен дожд што стана неизоставно да се најде засолниште. Од крајната, скоро полноќна темница на небото сите кутро се испоспрепинавме, но водени од честите блесоци на молња и од нашето исцрпно познавање на касабата наскоро стигнавме до најмалку пропустливата колиба во местото; разнородна спојка на греди и штици чија сѐ уште постоечка врата и единствено малечко прозорче гледаа кон Мејпл Хил. Замандалувајќи ја вратата по нас од јароста на ветерот и дождот, ја спуштивме грубата прозорна ролетна чија местоположба ја имавме научено од честите претурања низ куќата. Стушено беше да се седи таму на тие климави кутии во црната темница, но запаливме лулиња и повремено засветувавме со џебните батерии. Одвреме-навреме ги гледавме молњите низ пукнатините во ѕидот; пладнето беше толку неверојатно темно што секој блесок беше крајно живописен.

Бдеењето среде бурата трепетливо ме потсети на грозоморната ноќ на Темпест Планина. Умот ми се впери кон тоа несекојдневно прашање кое постојано ми се повторуваше уште откако се случи таа кошмарна работа; и пак се запрашав зошто демонот, доближувајќи се до трите вардачи од прозорецот или од внатрешноста, беше започнал со луѓето од обете страни и го беше оставил оној во средината за најнакрај, кога титанската пламена топка го беше изгонила. Зошто не ги беше изредил жртвите по природен редослед, та јас да сум втор, од било која страна и да имаше дојдено? Со какви ли долгодофатни пипала го ловеше пленот? Или дали можеби знаеше дека јас сум водачот и ми спремаше судбина полоша од онаа на моите придружници?

Среде ваквите промислувања, небаре драматично пресметан за да ги засили, во близина удри стравотен гром проследен со звуци на ронење на земја. Истовремено, волчјиот ветер се издигна до демонијачки крешенда на лелек. Сигурни бевме дека осаменото дрво на Мејпл Хил повторно е удрено и Монро стана од кутијата и отиде до малечкото прозорче да ја процени штетата. Кога ја тргна ролетната ветерот и дождот заглушувачки профучија кон внатре, при што не можев да чујам што ми вели; па почекав додека ја подаде главата надвор и се обиде да ја сознае склободијата на природата.

Постепено, смирувањето на ветерот и раштркувањето на необичната темница го зајавија минењето на бурата. Се надевав дека ќе потрае довечер за да ни помогне во потрагата, но еден стаен сончев зрак од журова дупка во штицата зад мене ја оттргна веројатноста за такво нешто. Предложувајќи му на Монро дека е најарно да нѐ фати малку сонце дури и ако пак зароси, ја одмандалив и отворив грубата врата. Земјата надвор беше своеобразна маса на кал и локви, со свежи купишта земја од малиот одрон; но не видов ништо што би го оправдало интересот кој го држеше мојот придружник тивко наведнат низ прозорецот. Одејќи до каде што се имаше наведнато, го фатив за рамо; но не се помрдна. Тогаш, кога шеговито го затресов и го завртев, ги осетив задушувачките ортоми на канцерозен ужас чии корења достигаа до безмерното минато и несознајниот газер на ноќта која се мршти надвор од синорот на времето.

Зашто Артур Монро беше мртов. И на она што имаше останато од неговата изгризена и продупена глава веќе немаше лице.



III - Што значеше црвениот болскот


На од луња сотрената ноќ на 8 ноември 1921, со фенер кој фрлаше костурничарски сенки, стоев осамен и побудален откопувајќи го гробот на Јан Мартенс. Имав почнато со копање на пладне, бидејќи се готвеше бура и сега кога се имаше стемнето и бурата се имаше истурено над манијачки густите крошни, ми беше мило.

Мислам дека умот ми беше делумно растроен од настаните од 5 август, демонската сенка во вилата, општата напнатост и разочарување и она што се имаше случено во касабата среде октомвриската бура. Откако се случи тоа, ископав гроб за оној чија смрт не можев да ја разберам. Знаев дека и другите нема да можат да разберат, па нека ги да мислат дека Артур Монро беше заталкал некаде. Бараа, ама ништо не најдоа. Распосланиците можеби ќе разбереа, но не се осмелив уште толку да ги исплашам. Јас самиот бев необично корав. Потресот во вилата ми имаше сторено нешто во мозокот и можев да мислам само на потрагата по ужасот кој во моите мечти сега имаше пораснато до катаклизмички размери; потрага која смртта на Артур Монро ме натера да се заветам дека ќе ја чувам во тајност и само за себе.

Сцената на моите ископувања сама по себе ќе беше доволно да го обеспокои секој нормален човек. Пакосни првобитни дрвја со несвета големина, старост и гротескност се вргалеа над мене како столбови на некој пеколен друидски храм; придушувајќи ги грмежите, заќутувајќи го разгребаниот ветер и пропуштајќи саде малку дожд. Зад ранетите стебла во позадина, осветлени од бледи блесоци на процедена светлина, се издигаа мокрите забршленети камења на напуштената вила, додека малку поблизу беше арнисаната холандска градина чии патеки и алеи беа загадени со бела, габеста, пренахранета вегетација која никогаш не беше видела вистинска дневна светлина. И најблиску од сѐ беа гробиштата, каде што изобличени дрвја чепатеа луди гранки додека нивните корени разместуваа неосветени плочи и цицаа зеер од она што лежеше под нив. Одвреме-навреме, под кафеавата плаштаница на лисја кои гнојно гниеја во предпотопната шумска темнина, можев да ги видам како се исцртуваат зловестните контури на некои од тие ниски брда со кои се одликуваше молњопронижениот предел.

Историјата ме имаше доведено до овој архаичен гроб. Всушност, историјата и беше сѐ што ми имаше останато откако сѐ друго се сврши во потсмешлив сатанизам. Сега верував дека демнечкиот страв не беше телесно нешто, туку волчјозаб дух кој јава на полноќни молњи. И верував дека поради купиштата преданија кои ги откопав во потрагата со Артур Монро, дека духот беше на Јан Мартенс, кој умрел во 1762. И поради ова побудалено му го откопував гробот.

Вилата на Мартенсови беше изградена во 1670 од Герит Мартенс, богат трговец од Нов Амстердам на кој не му се допаѓаше промената на британската власт и ја имаше дигнато оваа величествена бина на зафрлениот кориски капец чија неизгазена самотија и необичен пејсаж му беа по ќеф. Единственото содржајно разочарување во врска со локацијата беше она поврзано со честоста на бесни бури во лето. Кога го бирал ридот и ја градел вилата, „мајнхер“ Мартенс ги препишал овие природни налети на некаква сперливост на годината; но со време воочил дека месноста е особено подложна на такви феномени. Најнакрај, бидејќи ваквите бури му се виделе неполезни за здравјето, опремил една визба каде што ќе може да се повлече од нивните најразуздани склободии.

За потомците на Герит Мартенс се знае помалку одошто за него; зашто сите биле воспитани да ја мразат англиската цивилизација и научени да бегаат од оние колонисти која ја имале прифатено. Животот им беше прекумерно самотен и луѓето зајавуваа дека отсеченоста ги направила тешки на збор и за разбирање. Наизглед сите биле впечатливи по сперливата наследна разноликост на очите; едното од кои обично им било сино, а другото кафеаво. Друштвените врски сѐ повеќе и повеќе им се ретчеле, па најпосле почнале да се венчаваат со многубројните аргатски класи од околу имотот. Голем дел од многубројните семејства се уназадиле, се преселиле преку долината и се сплотиле со мелезното население кое покасно ги изродило сиротите распосланици. Останатите мрко се затвориле во нивната прародовска вила, станувајќи сѐ поклановски и поќутливи и развивајќи нервна чувствителност на честите бури.

Поголемиот дел од овие информации стигнаа до надворешниот свет преку младиот Јан Мартенс, кој од некаков немир заминал во колонијалната војска кога до Темпест Планина стигале вестите за Олбанскиот конгрес. Тој бил прв од потомците на Герит да прошета по светот; и кога се вратил во 1760 по шест години војска, бил мразен од татко му, чичковците и браќата како да е отпадник и покрај неговите разнолики Мартенсови очи. Веќе не можел да учествува во сперливостите и пристрасностите на Мартенсови, додека самите планински бури веќе не можеле да го воодушеват како порано. Наместо тоа, бил потиштен од неговата околина; и често му пишувал на некој свој пријател во Олбани за плановите да го напушти татковиот покрив.

Пролетта во 1763 Џонатан Гифорт, пријателот на Јан Мартенс од Олбани, се загрижил од тишината на неговиот дописник; особено со оглед на условите и кавгите во вилата на Мартенсови. Одлучен лично да го посети Јан, заминал со коњот во планините. Во дневникот му пишува дека стигнал до Темпест Планина на 20 септември, начекувајќи ја вилата во голема запуштеност. Мрките, различнооки Мартенсови, чија нечиста животинска појава го потресла, во испрекинати грлени призвуци му раскажале дека Јан бил мртов. Тврделе дека претходната есен го удрило гром и сега лежел закопан зад запоставената спуштена градина. Му го покажале гробот на посетителот, пуст и без никакви ознаки. Нешто во однесувањето на Мартенсови му пројавило чувство на одбивност и сомнеж на Гифорт и една недела покасно се вратил со мотика и чапа да го истражи костурничарското место. Го пронашол она што го очекувал - череп свирепо здробен небаре од дивјачки удари - па враќајќи се во Олбани отворено ги обвинил Мартенсови за убиството на нивниот роднина.

Фалеле правни докази, но приказната бргу се проширила низ околијата; и оттогаш Мартенсови биле изопштени од светот. Никој не сакал да си има работа со нив и нивната далечна вила била избегнувана како проколнато место. Некако успеале и понатаму независно да живеат, од плодовите на нивниот имот, зашто повремените светла наѕрени од далечните ридови сведочеле за нивното непрекинато присуство. Ваквите светла се гледале дури до 1810, но при крајот станале мошне нередовни.

Во меѓувреме за вилата и планината се изредиле едночудо ѓаволски легенди. Местото било одбегнувано со двојно повеќе прилежност и вдахнато со секој прошепотен мит кој постоел во околните преданија. Останало непосетувано сѐ до 1816, кога долгото отсуство на светла било забележано од распосланиците. Во тоа време една трупа извршила истрага, заклучувајќи дека куќата е напуштена и делумно разрушена.

Наоколу немало костури, па констатирано било исселување наместо смрт. Се чинело дека кланот си има заминато неколку години претходно и мноштвото скалапени одаи покажувале колку многуброен беше станал пред миграцијата. Културното ниво беше паднало до многу низок степен, според доказите на гнилиот мебел и расфрланиот прибор за јадење кој сигурно бил уште од одамна арнисан во времето кога стопаните си заминале. Но и покрај тоа што злогласните Мартенсови веќе ги немало, стравот од опседнатата куќа останал; и станал преизразен кога се појавиле нови и чудни приказни меѓу планинските потомци. Таму била; напуштена, омразена и поврзана со одмаздољубивиот дух на Јан Мартенс. Таму беше и ноќта кога го откопував гробот на Јан Мартенс.

Го опишав моето долготрајно копање како побудалено и такво всушност и беше и по цел и по метод. Ковчегот на Јан Мартенс беше за брзо откопан - сега содржеше само прав и шалитра - но во јароста да му го откопам духот неразумно и несмасно продолжив да длабам на местото каде што беше положен. Господ знае што очекував да најдам - јас чувствував само дека го откопувам гробот на човекот чиј дух сега војва низ ноќта.

Невозможно е да се каже какви чудовишни длабини бев достигнал кога мотиката, а наскоро и нозете, ми пробија низ земјата под мене. Настанот, со оглед на околностите, беше извонреден, зашто со постоењето на подземниот простор тука, моите луди теории се здобија со ужасна потврда. Нискиот пад ми го изгаси фенерот, но извадов џебна електрична светилка и го разгледав малиот хоризонтален тунел кој неодредливо водеше во обете насоки. Беше доста широк за да може човек да се провре низ него; и иако никој при здрав разум не ќе се пробаше да го стори тоа, јас ги заборавив опасноста, разумот и чистотијата во мојата решителна треска да го откопам демнечкиот страв. Одбирајќи ја насоката кон куќата, непромислено залазив низ тесното дувло; слепо и брзо претајќи кон напред и само повремено светнувајќи со светилката која ја држев пред себе.

Кој јазик би можел да ја опише глетката на човек изгубен во бесконечно безгазерна земја; гребејќи, кривејќи се, збивтајќи; лудо претајќи низ потонатите грчеви на исконска темница без осет за време, безбедност, насока или конкретна цел? Има нешто одвратно во таквата работа, но сепак ја вршев. Толку долго ја вршев што животот ми избледе до далечен спомен и станав едно со кртовите и ларвите на заноќените длабини. Всушност по чиста случајност бидна да по неодредено прпелање повторно ја штракнав електричната светилка, која морничаво светна низ дувлото од згрутчена иловица која се протегаше и свиваше пред мене.

Се прпелкав вака некое време и батеријата почна да ми слабее, кога преминот наеднаш нагло се издигна нагоре, променувајќи ми го режимот на напредок. И како што го кренав погледот, без никаква припрема видов како во далечината сјаат два демонијачки одблесоци на мојата слаба светилка; два одблесоци кои сјаеа со чемерен и непогрешлив болскот и дразнеа излудувачко магливи спомени. Автоматски запрев, макар што ми фалеше мозок да се повлечам. Очите наближуваа, но од нештото на коешто му припаѓаа можев да распознаам само една канџа. Ама што канџа ќе да беше! Тогаш далеку над мене чув лек трескот кој го препознав. Беше дивиот грмеж од планината, издигнат до хистерична јарост - сигурно извесно време имав лазено нагоре, па површината сега беше мошне близу. И додека придушениот грмеж клопотеше, очите и понатаму зјапаа со стаена свирепост.

Фала му на Бога што тогаш не знаев што е, зашто инаку ќе останев наместо. Но бев спасен од истиот грмеж кој го беше свикал, зашто по еден одвратен миг пауза од невиденото надворешно небо пукна една од оние чести планински секавици чии последици ги бев забележал ваму-таму како расекотини во вознемирената земја и фулгурити со различна големина. Со киклопејски бес ја откорна почвата над таа проклета јама, заслепувајќи и заглушувајќи ме, макар што не ме стави целосно во кома.

Во хаосот на претурање и разместување на земјата беспомошно се грабав и кашкав додека дождот на главата не ме смири и видов дека имам излезено на површина на познато место; стрмно, непошумено место на југозападните падини на планината. Постојани слапови молња ја осветлуваа растумбаната земја и остатоците од своевидната мала височинка која се протегаше од шумовитата висока падина, но немаше ништо во хаосот да би ми ја покажало точката на испад од смртоносната катакомба. Мозокот ми беше во исто толкав хаос колку и земјата и како што еден далечен црвен болскот пукна преку пејсажот на југ едвај го сфатив ужасот којшто го преживеав.

Но кога два дена покасно распосланиците ми кажаа што значел црвениот болскот, почувствував поголем ужас одошто мувлосаното дувло и канџата и очите ми имаа влеано; поголем ужас поради неизмерливите изводи. Во касаба оддалечена дваесет милји, оргија на страв ја беше проследила секавицата којашто ме изнесе надземи и некое безимено нешто беше скокнало од провиснато дрво во колиба со слаб покрив. Беше сторило извесно дело, но распосланиците побеснето ја беа опожариле колибата пред да може да избега. Го беше вршело делото баш во мигот кога земјата пропаднала под нештото со канџата и очите.



IV - Ужасот во очите


Не може да има ништо нормално во умот на оној кој, знаејќи го она што јас го знаев за ужасите на Темпест Планина, би тргнал сам да го бара стравот кој таму демне. Тоа дека барем две од олицетворенијата на стравот беа уништени, даваше саде мала гаранција за умствена и телесна безбедност во овој Ахерон на повеќеобличен дијаболизам; но сепак ја продолжив потрагата со уште поголема ревност како што настаните и откровенијата стануваа сѐ почудовишни.

Кога, два дена по моето стравотно лазење низ костурницата со очите и канџата, научив дека нешто злоќудно беше лебдело на растојание од дваесет милји во истиот миг кога очите се ѕвереа во мене, скоро ме фатија грчеви од уплав. Но тој уплав беше толку помешан со чудење и примамлива гротескност што речиси како да беше и пријатен осет. Понекогаш, во кошмарни кречеви кога невидени моќи го виорат човек над покриви на чудни мртви градови кон исцерениот амбис на Нис, олеснување е, дури и сласт, да човек диво се издере и доброволно се фрли заедно со одвратниот вртлог на сонишна пропаст кон каква и безгазерна јама да се има зјајнато. И така беше и со будниот кошмар на Темпест Планина; откритието дека две чудовишта го беа опседнувале местото на крајот ми отвори луда стрвост да се нурнам во самата земја на проклетиот предел и со голи раце да ги откопам мртвите кои се вргалеа од секој сантим на отровната почва.

Колку што можев поскоро го посетив гробот на Јан Мартенс и залудно копав онаму каде што и претходно бев копал. Некакво обемно врушување ги беше разгромило сите траги на подземниот премин, а дождот беше прелеал толку многу земја во ископината што не можев да распознаам колку длабоко бев копал претходниот ден. Исто така, заминав на мачен пат до далечната касаба каде што смртостворот беше бил запален, но не видов многу аир од маката. Во пепелта на судбоносната колиба најдов неколку коски, но навидум ниедна од чудовиштето. Распосланиците рекоа дека нештото оставило само една жртва, но расудив дека се грешка, бидејќи освен целосниот череп на човечко суштество имаше уште една ковчеста одломка која со сигурност се чинеше дека некогаш му припаѓала на човечки череп. Иако брзиот скок на чудовиштете бил виден, никој не можеше да каже како изгледало суштеството; оние кои го наѕреле само викаа дека е ѓавол. Испитувајќи го големото дрво каде што демнело, не можев да распознаам никакви јасни траги. Се обидов на најдам патека до црната шума, но при оваа прилика не можев да поднесам да ги гледам тие морбидно големи крндаци или тие масивни змијулести корења кои толку злонамерно се искривуваа пред да потонат во земјата.

Нареден чекор ми беше да ја преиспитам со микроскопска грижа напуштената касаба каде што смртта беше дошла во најголемо изобилство и каде што Артур Монро беше видел нешто што не остана жив да го опише. И покрај тоа што моите залудни дотогашни истражувања беа прекумерно акрибични, сега имав нови податоци за проверка; зашто моето ужасно гробно лазење ме убеди дека барем една од мените на страшилиштето беше на подземно суштество. Овој пат, на четиринаесетти ноември, мојата потрага најмногу се вртеше околу падините на Коун Планина и Мејпл Хил коишто гледаа кон несреќната касаба и особено внимание ѝ обрнав на разлабавената земја во пределот на одронот на ридот.

За време на попладнето мојата потрага не развидели ништо и самрак ме фати стоејќи на Мејпл Хил гледајќи кон касабата и преку долината на Темпест Планина. Зајдисонцето беше било преубаво и сега имаше излезено месечина, скоро полна и истурајќи сребрена поплава преку рамнината, далечната планинска косина и своевидните ниски брда кои се издигаа ваму-таму. Беше мирна аркадиска сцена, но знаејќи што крие зад себе, ја мразев. Ја мразев потсмешливата месечина, дволичната рамнина, гнојната планина и тие зловестни брда. Сѐ ми се чинеше наглотено со погана зараза и поттикнато од дегутантен сојуз на извитоперени скриени сили.

Одеднаш, додека занесено се пулев кон месечевата панорама, окото ми го привлече некоја своеобразност во природата и распоредот на извесни топографски елементи. Без да имам некакви конкретни геолошки познавања, уште од прва бев заинтересиран за несекојдневните брда и височинки низ пределот. Имав забележано дека се прилично широко распространети околу Темпест Планина, но помалкубројни на рамнината одошто близу врвот на самиот рид, каде што праисториските глечери несомнено беше наишле на помекушав отпор против нивните впечатливи и фантастични хирови. Сега, на светлината на таа ниска месечина која фрлаше долги и чудни сенки, насилно ме погоди фактот дека различните точки и линии на системот на брда се во сперлив сооднос со врвот на Темпест Планина. Тој врв несомнено беше средиштето од коешто линиите или редовите на точки неопределено и нерамномерно се ширеа, небаре неугодната вила на Мартенсови расфрлаше видливи пипала на ужас. Помислата на такви пипала ми даде необјаснива еуфорија и фатив да ја испитувам причината поради којашто верував дека брдата беа глечерен феномен.

Колку повеќе ја испитував толку помалку ѝ верував и во мојот новоотворен ум почнаа да ми лупаат гротескни и ужасни паралелизми основани врз површни појави и моето доживување под земјата. Пред да знам што се случува, почнав да пелтечам трескавични и расцепкани зборови; „Боже!... Кртечини… цело проклето место мора да е небаре саќе… колку ли ги има… ноќта во вилата… ги зедоа прво Бенет и Тоби… од обете страни од…“ Потоа трескавично се раскопав во брдото коешто се протегаше најблизу до кај што бев; копајќи очајно, трепетливо, но скоро веселнички; копајќи и најпосле дерејќи се гласно со некое неодредено чувство кога наидов на тунел или дувло исто како она низ коешто бев ползел таа демонијачка вечер.

Потоа се сеќавам како трчав, со мотиката в рака; одвратно трчање преку од месечина осветлени и од брда жигосани ливади и преку заболени, стрмоглави понори на опседнати ридски шуми; рипајќи, врескајќи, бревтајќи, скокајќи кон ужасната вила на Мартенсови. Се сеќавам како непристрасно копав низ сите делови на од вресови запушената визба; како копав да ја најдам срцевината и средиштето на тој злоќуден универзум на брда. И потоа се сеќавам како се смеев кога налетав на преминот; дупката при темелот на стариот оџак, каде што густите плевели растеа и фрлаа настрани сенки од светлината на единствената свеќа која ја понесов со себе. Што беше останало во тоа адско улиште, да демне и да чека да грмежи го скорнат, не знаев да кажам. Две имаа загинато; можеби со тоа и беа докусурени. Но и понатаму ми остануваше таа жарна одлучност да ги достигнам најдлабоките тајни на стравот за кој повторно слутев дека е одредлив, материјален и органски.

Неодлучните умувања за дали уште веднаш сам да го истражам преминот со џебната батерија или да соберам тајфа распосланици за потрагата по некое време ми беа прекинати од ненадеен налет на ветер од надвор кој ја дувна свеќата и ме остави во црна темница. Месечината веќе не светеше низ пукнатинките и окната над мене и со осет на кобна тревога го чув зловестниот и предзначен бабот на грмежите кои наближуваа. Русвај на поистоветливи идеи ми го опседна мозокот, терајќи ме назадечки да си распипам пат кон најдалечниот ќош на визбата. Меѓутоа очите никогаш не ми се тргнаа од ужасниот отвор при темелите на оџакот; и почнав да наѕирам низ разронетите цигли и нездравите плевели додека бледи блесоци на молња продираа низ коријата надвор и ги осветлуваа пукнатинките на горниот дел на ѕидот. Во секој миг бев обземен од мешавина на страв и љубопитност. Што ли ќе повика бурата - или имаше ли вооошто нешто останато за да биде повикано? Воден од секавица, се сместив зад еден дебел грмушен густеж, низ којшто можев да ги видам отворите без да бидам виден.

Ако небесата е милостива, еден ден ќе ми ја истружи од совеста глетката што ја видов и ќе ме остави да си ги проживеам последните години во мир. Сега не можам на спијам навечер и морам да пијам опијати кога грми. Нештото дојде нагло и ненајавено; демонско, глувчешко растрчување од далечни и незамисливи јами, пеколно збивтање и придушено гровтање, а потоа од тој отвор под оџакот прасок на плипот од лепрозен живот - погана ноќнокотна поплава на органска расипаност поопустошувачки одвратна од најцрните вражби на смртничко лудило и морбидност. Превирајќи, вриејќи, струејќи, клокотејќи небаре змиска слинка се извлече од таа зјајната дупка, ширејќи се како септичка зараза и извирајќи од визбата при секоја точка на испад - извирајќи за да се раштрка низ проколнатите полноќни шуми и да сее страв, лудило и смрт.

Господ знае колку ги имаше - сигурно беа илјадници. Потресно беше да се гледа нивното извирање под тие бледи, испрекинати молњи. Кога доволно се изретчија за да може да се распознаат како одделни организми, видов дека се џуџести, изобличени влакнести ѓаволи или шебеци - чудовишни и ѓаволски карикатури на мајмунското племе. Беа толку одвратно тивки; едвај цивкање се слушна кога еден од последните заостанати се сврте со добро извежбана вештина и небаре по навика му се нафрли да го јаде еден од послабите придужници. Другите го докусирија тоа што го остави и јадеја со разлигушена наслада. Тогаш и покрај тоа што бев замајан од уплав и гадење, морбидната љубопитност во мене надвладеа; и како што тој ад на непознат кошмар го излачуваше последното страшилиште, го извлеков пиштолот и го застрелав под закрила на грмежите.

Раздерени, влечугави, поројни сенки од црвено вискозно лудило гонејќи се една со друга низ бескрајни, крволочкосани коридори на виолетово молскавичаво небо… безоблични привиденија и калеидоскопски мутации на гробождерна сцена од спомените; шуми од чудовишни, пренахранети дабови со змијски корени кои се извитоперуваат и цицаат неименливи сокови од земја вошлосана од милиони човекојадни ѓаволи; брдовидни пипала кои се грабаат од подземни јадра на полипна перверзија… луди молњи над злоќудни забршленети ѕидови и демонски алеи запушени од габеста вегетација… Фала Му на Бога за нагонот кој несвесно ме поведе до места кај што живеат луѓе; сѐ до мирното село кое спиеше под спокојните ѕвезди на разведреното небо.

По една недела имав доволно закрепнато за да испратам абер до Олбани да испратат банда луѓе за да ја разнесат вилата на Мартенсови и целиот капец на Темпест Планина со динамит, да ги затнат сите откривливи брдни дувла и уништат некои извесни пренахранети дрвја чие самоти постоење се чинеше како навреда за здраворазумноста. Откако го сторија ова можев малку полесно да спијам, ама никогаш нема да најдам вистински одмор сѐ додека се сеќавам на таа безимена тајна на демнечкиот страв. Ќе ме прогонува, зашто кој би можел да потврди дека истребувањето е потполно и дека рамнообразни феномени не постојат низ целиот свет? Кој би можел, со моето знаење, да помисли на непознатите пештери на земјата без кошмарен фрас од идни можности? Не можам да се испулам кон бунар или кон влез на метро без да ми поминат морници… зошто докторот не може да ми даде нешто да ме заспие или вистински да ми го смири мозокот кога грми?

Она што го видов на светлото на батеријата откако го застрелав неизречливиот заостанат ствар беше толку едноставно што скоро една минута истече пред да сфатам и да паднам во бунило. Стварот беше гаден; валкано, белузлаво, горилско нешто со остри жолти песјаци и заплеткано крзно. Беше врвниот производ на цицачка уназаденост; стравотниот исход на отсечено котење, множење и човекојадна прехрана над и под земјата; олицетворение на сиот раз’ржан хаос и исцерен страв кој демне зад животот. Ме погледна додека умираше и очите му ја имаа истата несекојдневна особина која ги одбележуваше тие други очи кои зјапаа во мене под земјата и ми возбудија магливи спомени. Едното око беше сино, другото кафеаво. Беа разноликите Мартенсови очи од старите легенди и во еден преплавувачки катаклизам на безгласен ужас знаев што се беше случило со исчезнатото семејство; со стравотната и грмежоизлудена лоза на Мартенсови.