Неименливото

Еј! Овој расказ го има во книгата „Повикот на Ктхулху и други ужасии“.
Купи си ја тука.

Седевме на една трошна гробница од седумнаесеттиот век во касното попладне на еден есенски ден во старите гробишта во Аркам и умувавме за неименливото. Гледајќи кон огромната врба во средината на гробиштата, чие стебло речиси беше проголтало една древна, нечитлива плоча, направив една фантастична примедба за призрачната и неспоменлива прехрана којашто гигантските корени сигурно ја цицаат од таа ветва, костурничарска земја; кога мојот пријател ме искуди за таквите бесмислици и ми кажа дека бидејќи тука веќе повеќе од век не се одржувале закопи, не може да постои апсолутно ништо за да би го хранело дрвото на некој друг начин освен на обичниот. Освен тоа, додаде, моите постојани муабети за „неименливи“ и „неспоменливи“ нешта биле многу недоквакан инструмент, мошне во чекор со мојот понизен статус како автор. Премногу сум бил склон да ги завршувам моите приказни со глетки или звуци кои ги вкочануваа способностите на моите херои и ги оставаа без храброст, зборови или поистоветувања за да раскажат што беа доживеале. Ги запознаваме работите, рече, само преку петте сетила или нашите религиски установувања, одошто следи дека е мошне невозможно да посочиме кон предмети или збиднувања кои не можат јасно да бидат претставени од конкретната дефиниција на факти или од соодветните доктрини на теологијата - по можност онаа на конгрегационистите со какви било измени кои народните верувања и Сер Артур Конан Дојл би можеле да нафрлат.

Со овој пријател, Џоел Мантон, често безволно расправав. Беше директор на средното школо „Ист хај“, роден и растен во Бостон, делејќи ја новоанглиската самобендисана глувост за префинетите призвуци на животот. Негов поглед беше дека само нашите обични, објективни искуства поседуваат некаква естетска значајност и дека занаетот на уметникот не е до толку да пробуди силни чувства преку дејствија, занес и вчудовиденост, туку повеќе да одржува сталожен интерес и ценење преку прецизни, подробни преписки на секојдневни работи. Особено приговараше кон мојата преокупација со мистичното и необјаснетото; зашто иако веруваше во натприродното многу повеќе од мене, не сакаше да признае дека е доволно секојдневно за книжевна обработка. Тоа дека умот може да ги пронајде најголемите задоволства во бегства од дневната рутина и во оригинални и драматични пресклопувања на слики обично фрлени од навика или премаленост во излитените дезени на суштинското постоење, беше нешто речиси неверојатно за неговиот бистар, практичен и логичен интелект. За него сите нешта и чувства имаа постојани големини, својства, причини и учиноци; и иако бледо знаеше дека умот понекогаш содржи слики и осети од далеку помалку геометриска, одредлива и ковлива природа, веруваше дека е оправдан во цртање на произволна линија и не сакаше ни да чуе за ништо што не може да биде искусено или објаснето од просечниот граѓанин. Освен тоа, беше скоро сигурен дека ништо не може да е вистински „неименливо“. Не му звучеше разумно.

И покрај тоа што добро ја сфаќав бесцелноста на фантастични и метафизички аргументи наспроти самобендисаноста на еден конзвервативен дено-шетач, нешто во сцената на овој пладневен муабет ме придвижи кон повеќе од вообичаеното противење. Разронетите шкрилни плочи, патријархалните дрва и вековните мансардни покриви на од вештерки опседнатот стар град кој се протегаше наоколу се соединија заедно за да ми ја спотнат душата кон одбрана на моето дело; и наскоро почнав да заривам напади на тлото на непријателот. И навистина не беше тешко да се почне со противнапад, зашто знаев дека Џоел Мантон всушност дополу се држеше за многу суеверни бабини деветини коишто софистицирани луѓе одамна ги беа одраснале; верувања во појавувања на мртви личности на далечни места и во впечатоци направени од стари лица на прозорците низ коишто беа гледале цел живот. Да им се даде веродостојност на овие шепотења на селски баби, сега инсистирав, посочува кон вера во постоењето на сенишни суштини на земјата одделни од и следбени на нивните материјални пандани. Посочуваше кон способност на верување во феномени надвор од сите обични замисли; зашто ако мртовецот може да ја оддава својата видлива или допирлива појава на другиот крај на светот, или низ распоните на вековите, како може да е апсурдно да се претположи дека напуштените куќи се полни со настрани сознателни нешта, или дека старите гробишта вријат со ставотната, растелесена стреш на поколенијата? И бидејќи душата, со цел да ги предизвика сите пројави кои ѝ се препишуваат, не може да се ограничи со никои од законите на материјата; зошто е екстравагантно да се замислат психички живи мртви нешта во облици - или во отсуство на облици - кои за човечки набљудувачи мора да се крајно и одбивно „неименливи“? „Здравиот разум“ во промислување на ваквите теми, го уверив пријателот со извесна топлина, е ништо повеќе од глупаво отсуство на мечта и умствена растегливост. 

Сега веќе ближеше самрак, но ниеден од нас не чувствуваше желба да престане да зборува. Мантон се чинеше нетрогнат од моите аргументи и беше желен да ги побие, имајќи ја онаа доверба во сопствените мислења којашто несомнено му го беше овозможила неговиот успех како наставник; додека јас бев пресигурен во моето тло за да се плашам од пораз. Самракот падна и светла бледо замижуркаа во некои од далечните прозорци, но ние не се помрднавме. Нашето седиште врз гробницата беше многу удобно и знаев дека на мојот прозаичен пријател нема да му пречи зјајнатиот процеп во древниот, од корени вознемирен циглен ѕид зад нас, или крајната црнина на местото предизвикана од посредништвото на климавата, напуштена куќа од седумнаесеттиот век помеѓу нас и најблискиот осветлен пат. Таму во мракот, врз таа расцепена гробница крај напуштената куќа и понатаму зборувавме за „неименливото“ и откако мојот пријател заврши со неговото мајтапење му кажав за страшниот доказ зад приказната со којашто најмногу се мајтапеше.

Сказната ми се викаше „Таванскиот прозорец“ и се појави во јануарското издание на „Шепоти“ во 1922. Во немал број места, особено на јужниот и пацифичкиот брег, ги тргнаа списанијата од штандовите по поплаки од смешни мекушавци; но Нова Англија не ја сфати вознемиреноста и само крена раменици кон мојата прекумерност. Нештото, се настојуваше, беше, како прво, билошки невозможно; само уште една од оние луди селски мрморења коишто Котон Мадер беше бил доволно наивен да ги нагнети во својата безредна „Магналија кристи американа“ и толку лошо проверено што дури и тој не се беше закренал да ја именува месноста каде што се случи ужасот. А што се однесува на начинот на којшто јас ги бев појачал оскудните чкрапаници на стариот мистик - тоа беше мошне невозможно и карактеристично за еден лекомислен и залисан драскач! Мадер навистина беше раскажал дека нештото се родило, но никој освен евтин преувеличувач не би помислил дека пораснало, гледало низ прозорите на луѓето навечер и било скриено во таванот на некоја куќа, во тело и во дух, додека некој не го видел на прозорецот векови покасно и не можел да опише што било она што му ја побелело косата. Сѐ ова беше еклатантен шунд и мојот пријател Мантон не се двоумеше да настојува на тој факт. Тогаш му кажав што имав најдено во еден стар дневник воден помеѓу 1706 и 1723, ископан меѓу семејни документи нецела милја од каде што седевме; тоа и извесната вистинитост на лузните на градите и грбот на мојот предок, коишто дневникот ги опишуваше. Му кажав и за стравовите на другите од тој предел и за како беа шепотени со поколенија и како не беше митско лудилото кое го снашло момчето кое во 1793 влегло во напуштената куќа да испита извесни траги за кои се сомневаше дека се таму.

Беше било устрелно нешто - не е ни чудо што чувствителни ученици треперат од пуританската доба во Масачусетс. Толку малку се знае за што се збиднувало под површината - толку малку, а e сепак толку одвратна гнојност која доклокотува гнило преку повремени гробождерни глетки. Вештерскиот уплав е ужасен зрак светлина на она што се крчкало во здробените мозоци на луѓето, но дури и тоа е само ронка. Немало убавина; немало слобода - го гледаме ова од архитектонските и куќните останки и отровните проповедања на згрчените богослови. И во таа лудачка кошула од ‘рѓосано железо демнела тептава одвратност, извитопереност и ѓаволштилук. Тука, вистинки, беше апотеозата на неименливото.

Котон Мадер, во таа демонијачка шеста книга која никој не треба да ја чита после темница, не штедеше зборови додека ја фрлаше својата анатема. Строг како еврејски пророк и лаконски невчудовиден како што никој после негово време не може да биде, раскажуваше за ѕверот којшто го беше донел на свет она што беше повеќе од ѕвер, но помалку од човек - нештото со бемка на окото - и за развресканиот пијан клетник кој го обесиле одошто имал такво око. Волку кажуваше со смелост, но без намек за она што се случило потоа. Можеби не знаеше, или можеби знаеше, но не се осмелуваше да каже. Други знаеја, но не се осмелуваа да кажат - нема јавен намек за зошто шепотеа за катанецот на вратата на таванските скали во куќата на безпородниот, скршен, огорчен старец кој беше кренал празна шкрилна плоча крај еден избегнуван гроб, макар што човек може да изнајде доволно затаени легенди што би ја смрзнале и најврелата крв.

Сѐ има во тој семеен дневник кој го најдов; сите шепотливи наговестувања и стаени сказни за нешта со бемка на окото видени на прозорци во ноќта или во напуштени ливади близу кориите. Нешто го беше начекало мојот предок на некој мрачен пат низ долината, оставајќи го со траги од рогови на градите и од мајмуновидни канџи на грбот; и кога побараа стапалки во изгазената прав ги најдоа измешаните траги на расцепени копита и бледо антропоидни шепи. Еднаш еден саиџија рече дека видел некој старец како брка и вика по некое стравотно разрипано, безимено нешто на Медоу Хил во саатите на слаба месечина пред зората и многумина му веруваа. Вистина беше дека имало чудни муабети една ноќ во 1710 кога безпородниот, скршен старец беше закопан во гробницата зад неговата куќа во доглед на празната шкрилна плоча. Никогаш не ја отклучија таванската соба, туку ја оставија целата куќа како што беше, ненавистна и напуштена. Кога од неа ќе допреа звуци, шепотеа и се тресеа; и се надеваа дека катанецот на таванската врата е јак. Потоа престанаа да се надеваат кога ужасот се случи кај поповата куќа не оставајќи никој жив или во едно парче. Со годините легендите добиваат призрачен лик - чинам дека створот, ако беше жив створ, мора да беше умрел. Споменот одвратно беше тлеел - направен уште поодвратен одошто беше толку таен.

За време на ова излагање мојот пријател Мантон беше станал многу тивок и видов дека моите зборови му оставија впечаток. Не се насмеа кога застанав, туку мошне сериозно ме запраша за момчето кое полудело во 1793 и кое би можело да е херојот во мојот расказ. Му кажав зошто момчето беше отишло до таа одречена, напуштена куќа и додадов дека и него треба да би го интересирало, штом верува дека прозорците задржуваат потајни слики на оние кои беа седеле пред нив. Момчето имаше појдено за да ги види прозорците на тој ужасен таван, поради сказните за нешта видени зад нив и се беше вратило врескајќи манијачки.

Мантон остана замислен кога го кажав ова, но постепено се поврати во своето аналитичко расположение. Дозволи, за колку да се рече, дека некакво неприродно чудовиште вистина постоело, но ме потсети дека дури и најморбидните извитоперувања на природата не значи дека треба да се неименливи или научно неописливи. Му се восхитував на бистроста и упорноста и додадов некои додатни откровенија кои ги имав собрано од меѓу старите. Овие покасни призрачни легенди, јасно изложив, беа во врска со чудовишни привиденија позастрашувачки од каква и да било органска работа; привиденија на џиновски ѕверски облици понекогаш видливи, а понекогаш само опипливи, кои лебдеа наоколу на безмесечеви ноќи и ја опседнуваа старата куќа, гробницата зад неа и гробот каде што фиданка беше пркнала крај една нечитлива плоча. Дали таквите привиденија некогаш имале продупувано или задушувано луѓе до смрт како што се раскажуваше во непотврдените народни верувања, или не, сепак имаа создадено силен и постојан впечаток; и сѐ уште беа предмет на мрачен уплав за многу стари мештани, макар што во голем дел беа заборавени од последните две поколенија - можеби умирајќи од што недоволно се мислеше на нив. Исто така, од поглед на естетска теорија, ако психичките изливи на човечки суштества се гротескни искривувања, какво разбирливо олицетворение би можело да ја изрази или претстави една толку испупчена и злогласна небулозност како призракот на некоја злоќудна, безредна извитопереност, која самата претставува морбидно богохулие против природата? Извајан од мртвиот мозок на хибриден кошмар, зар еден толку чуреав ужас не би го сочинувал во сета зазорна вистина, извонредно, врискаво, неименливото?

Часот сега веќе беше многу касен. Своеобразно бесчуен лилјак профучи крај мене и мислам дека го допре и Мантон, зашто иако не можев да го видам, го почувствував како ја крева раката. Потоа прозборе.

„Но дали таа куќа со таванскиот прозорец сѐ уште стои и е напуштена?“

„Да,“ одговорив. „Сум ја видел.“

„И си нашол нешто таму - на таванот или некаде на друго место?“

„Имаше некакви коски под стреата. Можеби беа она што момчето го беше видело - ако бил чувствителен не ќе му требало ништо на стаклото на прозорецот за да го растрои. Ако сите потекнуваа од истото нешто, мора да беше било хистерична, заносна чудовишност. Ќе беше богохулно да се остават такви коски на светот, па се вратив назад со една вреќа и ги одведов до гробницата зад куќата. Имаше отвор низ којшто можев да ги фрлам внатре. Не ме мисли за будала - камо да го видеше черепот. Имаше рогови од четири инчи, но лице и вилица небаре моите и твоите.“

Најпосле можев да почувствувам вистински морници како врват низ Мантон, кој се беше поместил многу близу. Но љубопитноста му беше неодвратена.

„А окната на прозорците?“

„Ги немаше. Кај еден прозорец фалеше цело крило, а на другите немаше ни трага од стакло во малите дијаматски окна. Беа од оние - старите прозорци со украсни решетки кои излегоа од мода пред 1700. Ми се чинеше дека сто години, а и повеќе, не беа имале стакло - можеби момчето ги искршило ако стигнало дотаму; легендата не кажува.“

Мантон повторно се задума.

„Би сакал да ја видам таа куќа Картер. Каде е? Стакло или не, морам да ја подистражам. И гробницата кај што си ги оставил коските и другиот гроб без натпис - целата работа мора да е по малку ужасна.“

„И ја виде - пред да се стемни.“

Пријателот ми беше порастревожен одошто си мислев, зашто на оваа мрвка безопасна театралност невротично се оттурна од мене и всушност извика со некакво збивтано голтање коешто ослободи напор од претходен потис. Беше необичен извик и уште поужасен бидејќи доби одговор. Зашто додека сѐ уште одекнуваше, чув звук на крцкање низ црната темница и знаев дека прозорец со украсни решетки се отвора во таа клета стара куќа крај нас. И бидејќи сите други крила уште од одамна беа паднати, знаев дека е грозното бесстаклено крило на тој демонијачки тавански прозорец.

Тогаш надојде дегутантен налив на опор, студен воздух од истата стравотна насока, проследен со увопарателен крик веднаш до мене на таа потресно расцепена гробница на човек и чудовиште. За миг бев кутнат од мојата грозна клупа од ѓаволското млатење на некој невиден ентитет со титанска големина, но неодредена природа; кутнат и спружен врз кореновчипчената мувла на тие ненавистни гробишта, додека од гробот излезе една таква пригушена бука на збивање и зуење што мечтата ми ја насели беззрачната мрачнина со Милтонски легии на изобличени ѓаволи. Имаше вртлог од пеплосувачки, леден ветер и потоа ѕвечкање на лабави цигли и малтер; но јас милосливо се онесвестив пред да можам да им го дознаам значењето.

Мантон, иако помал од мене, е пожилав, зашто скоро истовремено ги отворивме очите и покрај неговите поголеми повреди. Диваните ни беа еден до друг и за неколку мига сфативме дека сме во болницата „Св. Марија“. Посетители беа збрани околу нас во напната љубопитност, желни да ни помогнат во сеќавањето со раскажување на како сме стигнале тука и наскоро чувме од земјоделецот кој нѐ беше нашол напладне во осаменото поле зад Медоу Хил, една милја од старите гробишта, на место каде што се кажува дека некоја древна кланица се беше наоѓала. Мантон имаше две злоќудни рани на градите и некои помалку сериозни зарези или дупки на грбот. Јас не бев толку сериозно повреден, но бев целиот прекриен со фрги и модрици од највчудовидувачки лик, вклучувајќи и отпечаток на расцепено копито. Јасно беше дека Мантон знае повеќе од мене, но не им кажа ништо на зачудените и заинтересирани лекари додека не дозна какви ни се повредите. Тогаш кажа дека сме биле жртви на некој свиреп бик - макар што животното беше тешка работа да се утврди и оправда.

Откако докторите и сестрите си отидоа, му дошепнав едно запрепастено прашање:

„Боже Господе, Мантон, но што беше? Лузните - такво ли беше?“

И бев презамајан да ликувам кога во одговор ми дошепна нешто што до некаде и го очекував -

„Не - воопшто не беше такво. Беше насекаде - пивтија - балган - а сепак имаше облици, илјада облици на ужас настрана од секој спомен. Имаше очи - и бемка. Беше адот - вителот - врвната грозотија. Картер, беше неименливото!“